Луд (вӧр-ва)
Луд (сідзжӧ видз) - турунзьӧм шыльыдін, зонавывса да зонапытшса быдмӧгъяслӧн сикас, мый торъялӧ тырмана либӧ вывті уль руа условиеяс вӧсна уна вося туруна быдмӧгъяс, медсясӧ злакъяс да эжӧръяс, вевтыртӧмӧн. Став лудыслӧн ӧткодьлуннас лоӧ турунзьӧм да эжаммӧм, мый вӧсна лудвывса мусиныс йиджтысьӧма туруна быдмӧгъяслӧн вужъясӧн да вужляясӧн[1].
Лудвывса мусинъяс - мусинъяслӧн сикас, мый артмӧ видзвывса быдмӧгъяс улын веркӧссяньыс ёна васӧдмӧм да/либӧ мупытшса ваяскӧд пыр йитчӧм дырйи. Лудвывса мусинъяс торъялӧны сыӧн, мый профильлӧн улі юкӧнын эм сюн горизонт, бура сӧвмӧм сьӧд му горизонт, тшӧкыда солаӧсь да карбонатаӧсь.
Сикасалӧм
Торйӧдӧны татшӧм видз сикасъяс:
- Лудъяс, либӧ материквывса лудъяс - лудъяс, кодъяс куйлӧны шыльыдінъясын абу ойдланінъясын. Материкса лудъяс юксьӧны вывтас видз да ласта вылӧ; найӧ паськалӧмаӧсь вӧр, вӧра-степъяса да степъяса зонаясын. Лудъяслы синонимӧн вермӧны лоны Войвыв Америкаса прерияяс, сы вӧсна мый видзвывса понъяс (англичан Prairie dog), видзвывса кӧин (койот) да видзвывса таръяс буретш олӧны прерияясын. Татшӧм прерияяслӧн аналогъясӧн вермасны лоны Евразияса степьяс либӧ Лунвыв Америкаса пампа.
- Вывтас видзьяс куйлӧны шыльыдінъясын да пӧкатъясын, найӧс кӧтӧдӧ сӧмын зэр да лым, артмӧны вӧвлӧм вӧръяс местаын да торъялӧны омӧля быдмысь турунъясӧн, кодъяс быдмӧны гӧль бурозем вылын да пӧим сяма лыаа сёйӧд мусин вылын. Татшӧм видзьяслӧн ыджыд площадьяс пырӧны овмӧс уджӧ да лоӧны уна вося пӧскӧтинаясӧн.
- Ласта артмӧ вӧр степъяса районъясын, сылӧн туруна веркӧс сӧвмӧма вывтас видзьяс серти озырджык мусинъяс вылын, сылӧн эмӧсь содтӧд ва ӧшмӧсъяс.
- Нюрвыв видз - вывті васӧда.
- Ойдлан видз (англ. Flood-meadow) - ю ковтысъясын куйлысь видзьяс, кодъяс тшӧкыда ойдлӧны ытва дырйи.
- Субальпийскӧй лудъяс - лудъяс, кодъяс паныдасьлӧны гӧраа инъясын, вӧрлӧн вылыс границаысь вылынджык либӧ вӧвлӧм гӧравывса вӧръяс местаын, шоныд да васӧд климата районъясын.
- Альпийскӧй видзьяс (англ. Alpine meadow) - джуджыд гӧравывса быдмӧгъяслӧн сикас, коді матысмӧ гӧравывса тундраӧ.
Сідзжӧ лудъяссӧ позьӧ юкны естественнӧй да кӧдзӧм лудъяс вылӧ.
Флора
Луд вылын пырджык быдмӧны видз выв ситурун, колля пырей, балятурун, видз выв юрси турун, гӧрд бобӧнянь, видз выв мылӧд турун, виж шыранькытш, видз выв пӧлӧзнича, йӧла турун, люцерна, лапкор, кӧчсю, лиа турун, шыранькытш, пуртӧса ёг турун, небыд шепта пырей, вижъюр, уразнӧй турун[2].
Тӧдчанлун
Видзьяс (лудъяс) лоӧны дона кӧрым угоддьӧясӧн, кӧні пуктӧны турун либӧ видзӧны-йирсьӧдӧны скӧт[3]. Лудъяс зэв тӧдчанаӧсь видз-му овмӧсын, вӧдитӧм муяскӧд тшӧтш. Та дырйи скӧт йирӧм вылӧ мусӧ шуӧны пӧскӧтинаясӧн, а турун заптӧм вылӧ кӧ - видзьясӧн. Скӧт йирсьӧдігӧн виддзыс вермасны талясьны, мый вӧсна вермас ковмыны "пӧскӧтинабӧрся демутация" (выльмӧдӧм). А мусӧ кӧ гӧрӧны агрокультураяс быдтӧм вылӧ, то сійӧ пӧрӧ муӧ. Но тадзи вӧдитчӧмсӧ дугӧдӧм бӧрын гӧра-кӧдзаыс бара вермас лоны лудӧн.
Пасйӧдъяс
- ↑ Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.
- ↑ Экосистема или природное сообщество луга: описание, растения, животные, роль для человека и охрана. Шыӧдчан кадпас: 15 моз тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 15 моз тӧлысь 2019.
- ↑ Естественные луга и пастбища. Шыӧдчан кадпас: 15 моз тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 15 моз тӧлысь 2019.
Литература
- Шенников А. П. Волжские луга Средневолжской области. — Л., 1930.
- Шенников А. П. Луговая растительность СССР // Растительность СССР. — М.— Л., 1938. — Т. 1.
- Шенников А. П. Луговедение. — Л., 1941.
- Луг // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
- Луд (вӧр-ва) // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.