Сыктывйывса сёрнисикас

Сыктывйывса сёрнисикас - коми кывлӧн дас сёрнисикасысь ӧти, сійӧ Луза-Леткабердса да Сыктывшӧрса сёрнисикасъяскӧд тшӧтш пырӧ лунвыв группаӧ.

Паськалӧм

Паськалӧма Сыктыв юлӧн (Эжва юлӧн вож) ковтысын Тыбъю юӧ усьӧмсянь Сыктыв йывъясӧдз вылыс визулын, босьтӧ ас пытшкас Кобра сиктса сёрнисикас, мый меститчӧма Кобра ю вылын (Вятка юлӧн вож) да Койгорт сиктса шӧр сёрнисикасысь лунвылынджык.

Артмӧм да сӧвмӧм

Сыктыв йыв овмӧдчан кад йылысь да сэні медводдза коми овмӧдчӧминъяслӧн чужӧм йылысь документальнӧй свидетельствояс абу аддзӧма. 1485 вося грамота сетӧ позянлун чайтны, мый 15 нэмын тайӧ территорияас вӧлӧмаӧсь нин йӧз. Сёрӧнджык, 15-17 нэмъясӧ, сійӧ вӧлі торъя административнӧй ӧтув - Ужга вӧлӧсьт. Сылӧн овмӧдчӧминъяс йылысь медводдза юӧръяссӧ сетӧма 16 нэмся гижӧд небӧгын. Тайӧ небӧг сертиыс вӧлӧстьын вӧлӧма 2 погост - Ужга да Колгорт, 4 грезд да 2 посёлок. Ужга погостӧ пырисны 16 овмӧс, на лыдын 3 вичкоса да 13 крестьянскӧй. Колгорт погостын вӧлі сӧмын 8 крестьянскӧй овмӧс. Водзӧ, 19 нэмӧдз, овмӧдчанін лыдын тӧдчана вежсьӧмъяс эз лоны. Такӧд тшӧтш овмӧдчӧмаӧсь Кобра ю катыдпомӧ, коді 15 нэмын абу на вӧлӧма Ужга вӧлӧстьын. Первойсӧ сэні кыптіс Кобра посёлок, сэсся лои некымын грезд. Татшӧм ногӧн, вылыс Сыктывса олысьяслӧн ядроӧн вӧліны татчӧс олысьяс - Сыктывйывсаяс. Но, кыдзи висьталӧны документъяс, Ужгаса муяс пыр мунлісны мукӧд вӧлӧстьысь локтӧм йӧз, кодъяс пиысь ӧткымынъяс овмӧдчылісны татчӧ. Тайӧ вӧліны кызвыннас Лузаысь, шӧр да улыс Сыктылысь, Камаысь петӧм йӧз. Олысьяслӧн воӧмыс отсаліс матыстчыны вылыс сыктывсаяслы суседъясыскӧд. Тайо тӧдчис и тыдовтчис сёрнисикаслӧн аслыспӧлӧслунъясын, кодъяс торйӧдӧны сійӧс коми кывлӧн мукӧд сёрнисикасысь.

Аслыспӧлӧслунъяс

Сыктывйывса сёрнисикас лоӧ элӧвӧй сёрнисикасӧн (ныл "ныв", сулалны "сулавны", пул "пув") да ть-дь-овӧй сикасӧн (воть "войт", квать "квайт", садь "садь").

Сыктывйывса сёрнисикаслы лӧсялӧны татшӧм аслыспӧлӧс чертаяс:

• Сёрнисикасын эм аслыспӧлӧс гласнӧй шы - пӧдса [ô]: пôн "пон" - пон "пом", кôрся "корӧсь" - корся "корся";
  
• Небыд согласнӧйяс костын [а] вуджӧма [э]-ӧ: нень "нянь", гортсень "гортсянь", чель "чаль";
  
• Пӧдса [ô] водзын абу [в] шы: ôм "вом", ôй "вой", ôрсны "ворсны";
  
• -яс суффиксын [с] шы усьӧ -ыд, -ыс индан-асалан суффиксъяс водзын: мӧсъяыд «мӧсъясыд», кымӧръяыс «кымӧръясыс»;
  
• Эм сравнительнӧй вежлӧг -ся суффиксӧн: ме евӧся пӧрысьжык «ме сыысь пӧрысьджык»;
  
• Уна лыда индан-асалан суффиксъясыс (-ным, -ныд, -ныс) оз паныдасьлыны;
  
• 3-ӧд морта уна лыда кадакывъяслӧн суффиксыс помасьӧ [с] шы вылӧ: мунӧныс «мунӧны», мунiныс «мунісны», оз мунныс «оз мунны»;
  
• Сетан вежлӧглӧн жм кык суффикс - -лы и -лӧ: евӧлы «сылы», ниялӧ «налы»;
  
• Нимвежтасъяс ачым, ачыд, ачыс косвеннӧй вежлӧгъясын да кывборъяскӧд оз дженьдыны: ачымкӧд «аскӧд», ачым йылысь «ас йылысь», ачыд моз «ас мозыд» да с.в.
• Сёрнисикаслӧн медшӧр кывворыс лӧсялӧ коми кывлӧн мукӧд сёрнисикасъяскӧд. Такӧд тшӧтш сэні эмӧсь кывъяс, кодъяс абуӧсь мукӧд сёрнисикасъясын: шуам, комӧк "рысь", вашӧдны "вӧтлыны", шыпень "доддьӧ ляскысьӧм лым", шохра "уль вутшка видз", борны "гыжъявны", тшебер "щеголеватӧй" да мукӧд.

Туялӧм

Сыктывйывса сёрнисикассӧ медводдзаысь заводитісны туявны 19 нэмын. П.И.Савваитов пыртіс аслас «Зырянско-русский и русско-зырянский словарь» (СПб, 1850) тайӧ сёрнисикасысь кывъяс. XX нэмся 20-ӧд вояс помын В. И. Лыткин аддзӧма да гижӧма пӧдса [ô] шы. Сёрӧнджык, 40-50-ӧд воясӧ, тайӧ гласнӧйсӧ пасйӧмаӧсь сідзжӧ финскӧй учёнӧйяс Т. Уотила да Э. Итконен. Сыктывйывса сёрнисикассӧ быд боксянь туяліс Т. И. Жилина да йӧзӧдіс монография.

Литература

• Лыткин В. И. Диалектологическая хрестоматия по пермским языкам. — М., 1955.
• Баталова Р. М. Коми(-зырянский) язык // Языки мира: Уральские языки. — М.: «Наука», 1993. — 214—229 с. — ISBN 5-02-011069-8.
• Верхнесысольский диалект // Коми язык. Энциклопедия. — М.: Изд-во ДиК, 1998. — С. 52-53. — ISBN 5-7903-0045-6.
• Жилина Т. И. Верхнесысольский диалект коми языка. — М., 1975.
• Игушев Е.А. Коми сёрнисикасъяс. — Сыктывкар, 1996.
• Безносикова Л. М., Забоева Н. К., Айбабина Е. А., Коснырева Р. И. Словарь диалектов коми языка: в 2-х томах. — Сыктывкар: ООО «Издательство «Кола», 2012.