Важ Перым анбур

Анбур / Важ Перым гижӧд
Гижӧд сикас	консонантно-вокалическӧй гижӧд
Кывъяс	перым
Мутас	Новгородса республика, Мӧскваса княжество
История
Коді лӧсьӧдіс	вежа Перымса Степан
Кор вӧлі лӧсьӧдӧма	1372 во
Кадколаст	XIV—XVII нн.
Артмӧм	кириллица, грек алфавит, пасъяс
Свойствояс
Гижан нырвизь	шугавывсянь веськыдвылӧ
Пас	38
Юникодса диапазон	U+10350-U+1037F
ISO 15924	Perm
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Важ Перым анбур (абур, анбур) — алфавит, мыйӧн вӧдитчисны зыран-коми да перым-коми кывъясын XIV-XVII нэмъясӧ. Сійӧс лӧсьӧдіс коми проповедник да просветитель Перымса Степан 1372 воын Емва ю, Эжва вож, ковтысын, кириллица, греческӧй алфавит да важ перымса руническӧй пасъяс (символъяс) подув вылын.

Перымса Степанӧн лӧсьӧдӧм азбукаыс шусьӧ алфавитлӧн медводдза кык шыпас серти (ан да бур). Бӧрыннас вӧдитчисны роч кывйын гуся гижӧд пыдди. Петіс вӧдитчӧмысь XVII нэмын, кириллица вылӧ вуджӧм бӧрын.

Выль стиль серти ода-кора тӧлысь 9-ӧд лун (важ стиль серти косму тӧлысь 26-ӧд лун) - Перымса Степанӧс казьтылан лун - пасйӧны кыдзи Важ Перымса гижӧдлысь лун.

Ӧтув юӧр

Азбукаын 38 шыпас. Ичӧт да ыджыд шыпасъяс вылӧ юклӧмыс абу. Гижан нырвизьыс - шуйгавывсянь веськыдвылӧ, строкаясыс мунӧны вылісянь улӧ. Вӧдитчӧны диакритическӧй пасъясӧн, стандартнӧй дженьдӧдӧмъясын - титло. Важ Перым анбурлӧн пасъясыс зэв ӧтсямаӧсь да ӧти сикасаӧсь - ёсь пельӧсӧн сійӧ либӧ мӧд положениеын, мый сетӧ позянлун пыртны сійӧс полусловица сикасӧ.

Коми кывъя Википедиялӧн медводдза логотип важ перым анбур вылын

Сыктывкар ним важ перым гижӧдӧн (2024 во)

Ӧніӧдз воӧма важ перым гижӧдлӧн некымын паметник:

• анбур лыддьӧгъяс (10-ысь унджык),
• Номоканон вылын Кылдасевлӧн Приписка (1510 во),
• «Трӧича» ӧбраз вылын гижӧд (XV нэм),
• «Сошествие» ӧбраз вылын гижӧд (XV нэмлӧн мӧд джын),
• «Григорий Синайда» кипомысь гижӧм небӧгын гижӧд (XV нэм шӧр),
• грамота улын Перымса епископ Филофейлӧн кырымпас (1474 во).
  

Анбур вылын гижӧдъяс - финн-йӧгра кывъяс пӧвстын медся важъясысь ӧти. Сӧмын венгр да карел кывъяс вылын эмӧсь важджык паметникъяс.

Коми кывъя медваж гижӧдъясысь ӧти, гижӧма важ перым анбурӧн «Троица Зырянская» ӧбраз вылын (1379—1400 вояс, Вӧлӧгдаса канму историко-архитектурнӧй да художественнӧй музей-заповедник, Вӧлӧгда)

Гуся кыв туйын вӧдитчӧм

Важ Перым анбур, Карамзинлӧн лыддьӧг (1829 во)

XV нэмын нин анбур кыдзи этшалы тӧдса гижӧд пӧри гуся гижӧдӧ (тайнописьӧ). Но и татшӧм ногӧн сійӧн паськыда вӧдитчыисны сӧмын XV да XVI нэм заводитчигӧн Великӧй княжество Московскӧй да Новгород муясын.

Перым анбурӧн ёна вӧдитчӧма Георгий Амартол Хроника рукописьын Эллинса летописецкӧд. Тані гижӧдъяс бокын эм авторлӧн уна пасйӧд важ перым анбурӧн.

Важ перым анбурлӧн неуна аслыспӧлӧс вариант паныдасьӧ XVI нэмся рукописьын, сійӧс абу стӧча шуӧма "Козьма Индикопловӧн". Тані перымса шыпасъясӧн гижӧм кывъяссӧ пуктӧма веськыда текст пытшкас. Гижысьыс ӧттшӧтш гижис и сійӧ, и мӧд шрифтӧн, ӧшыбкаясӧн (буракӧ, омӧля тӧдіс гижӧдсӧ).

Торъя кывъяс, содтӧдъяс да шыпасъяс паныдасьлӧны татшӧм гижӧдъясын:

• Иосиф Флавийлӧн текстын (Собрание Большой Патриаршей библиотеки,770 №), XVI—XVII нэмъяс,
• Дионисий Ареопагитлӧн рукописьын XVI нэмся Емдінса содтӧдын (Царскӧй — Уваров 48 № ),
• XVI нэм заводитчӧмся ичӧт водзсиысьяслӧн небӧгын, Российскӧй национальнӧй библиотека (F. 1. 3 №),
• Успенскӧй собор библиотекаса служебнӧй минеяын (История музей) 18 №  (пергамент, XV нэм заводитчӧм),
• МИД-лӧн архив библиотекаса небӧгъясын, 69 (XV—XVI нэмъяс).

Важ перым анбур

Шыпас		Транслитерация	Ним	Транскрипция	Комментарий
	𐍐	а	ан	[a]
	𐍑	б	бур	[b]
	𐍒	г	гай	[ɡ]
	𐍓	д	дой	[d]
	𐍔	е, э	э	[e]
	𐍕	ж	жой	[ʒ]
	𐍖	дж	джой	[d͡ʒ]
	𐍗	з	зата	[z]
	𐍘	дз	дзита	[d͡ʑ]
	𐍙	і, и, й	и	[i], [j]
	𐍚	к	кокэ	[k]
	𐍛	л	лэй	[l]
	𐍜	м	мэнӧ	[m]
	𐍝	н	нэнӧ	[n]
	𐍞	о	во̂й	[o]
	𐍟	п	пэ̂й	[p]
	𐍠	р	рэй	[r]
	𐍡	с	сий	[s]
	𐍢	т	тай	[t]
	𐍣	у	у	[u]
	𐍤	ч	чэры	[ʦʲ]
	𐍥	ш	шой	[ʃ], [ɕ]
	𐍦	тш	тшой	[tʂ]
	𐍧	ы	ыры	[ɨ]
	𐍨	ы	еры	[ɨ]
	𐍩	о	о, ӧ	[o], [ə]
	𐍪	о	о, ӧ	[o], [oː]
	𐍫	ф	эф	[f]	Бокысь пырӧм кывъясын. Тшӧкыда вежӧны пэй тремаа шыпасӧн.
	𐍬	х	ха	[x]	Бокысь пырӧм кывъясын. Тшӧкыда вежӧны кокэ тремаа шыпасӧн.
	𐍭	ц	цю	[ʦ]	Бокысь пырӧм кывъясын. Тшӧкыда вежӧны дзита тремаа шыпасӧн.
	𐍮	в	вэр	[v]	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍯	ъ	ер	—	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍰	ь	ери	[ʲ]	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍱	э	ять	[ɛ]
	𐍲	йэ	йэ	[ie]	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍳	ю	ю, йу	[ju]	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍴	я(ꙗ)	я, йа	[ja]	Бокысь пырӧм кывъясын.
	𐍵	я (ѧ)	йа	[ia]	Бокысь пырӧм кывъясын.

Юникодын

Важ Перым анбур вӧлі пыртӧма Юникодӧ 7.0 версияын 2014 вося лӧддза-номъя тӧлысьӧ.

Old Permic (Unicode block)

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

A

B

C

D

E

F

U+1035x

𐍐

𐍑

𐍒

𐍓

𐍔

𐍕

𐍖

𐍗

𐍘

𐍙

𐍚

𐍛

𐍜

𐍝

𐍞

𐍟

U+1036x

𐍠

𐍡

𐍢

𐍣

𐍤

𐍥

𐍦

𐍧

𐍨

𐍩

𐍪

𐍫

𐍬

𐍭

𐍮

𐍯

U+1037x

𐍰

𐍱

𐍲

𐍳

𐍴

𐍵

𐍶

𐍷

𐍸

𐍹

𐍺

Текст пример

Мортлӧн инӧдъяс йылысь ставмирса декларациялӧн 1 статья :

Перым-коми кыв вылын	𐍑𐍨𐍓𐍩𐍡 𐍞𐍢𐍙𐍠𐍨𐍡 𐍤𐍣𐍕𐍩𐍝𐍨 𐍮𐍩𐍛𐍰𐍝𐍩𐍙𐍐𐍡𐍩𐍝 𐍓𐍐 𐍩𐍢𐍚𐍩𐍓𐍙𐍐𐍡𐍩𐍝 𐍐𐍡𐍛𐍐𐍝𐍨𐍡 𐍓𐍩𐍡𐍢𐍩𐍙𐍝𐍡𐍢𐍮𐍩𐍨𐍝 𐍓𐍐 𐍟𐍠𐍐𐍮𐍩𐍙𐍐𐍡𐍨𐍝. 𐍝𐍧𐍛𐍩 𐍥𐍔𐍢𐍩𐍜 𐍜𐍨𐍛𐍚𐍨𐍓 𐍓𐍐 𐍡𐍩𐍮𐍱𐍡𐍢𐍰 𐍩𐍛𐍝𐍨 𐍩𐍢𐍐𐍜𐍩𐍓𐍝𐍨𐍥𐍚𐍩𐍢 𐍚𐍨𐍘 𐍞𐍩𐍝𐍙𐍐𐍡𐍛𐍩.
Ӧнія орфографияын	Быдöс отирыс чужöны вольнöйезöн да öткоддезöн асланыс достоинствоын да правоэзын. Нылö сетöм мывкыд да совесть овны öтамöдныскöт кыдз воннэзлö.
Рӧч вылӧ вуджӧдӧм	Все люди рождаются свободными и равными в своем достоинстве и правах. Они наделены разумом и совестью и должны поступать в отношении друг друга в духе братства.

Литература

• Грищенко А. И., Понарядов В. В. Новые находки памятников древнепермского языка и письма // Урало-алтайские исследования. — № 4. — 2021.
• Лыткин В. И. Древнепермский язык. — М., 1952.
• Лыткин В. И. Историческая грамматика коми языка. — Ч. 1. — Сыктывкар, 1957.
• Савваитов П.И. О зырянских деревянных календарях и о пермской азбуке, изобретенной святым Стефаном. — М.: Синод. типогр., 1873.
• Сперанский М. Н. Тайнопись в юго-славянских и русских памятниках письма. — Л., 1929.
• Черепнин Л. В. Русская палеография. — М., 1956.
• Шабаш А. В. История криптографии. — Ч. 1. — М., 2002. — ISBN 5-85438-043-9

Ыстӧгъяс

• Онлайн-транслитератор на Анбур
• Языки народов России в интернете — Абур
• Old Permic alphabet на Omniglot.com (англ.)
• Заявка на включение древнепермской письменности в Юникод (англ.) Автор: Майкл Эверсон