Диабеткӧд тыш нуӧдан ставмирса лун
Диабеткӧд тыш нуӧдан ставмирса лун ( ООН-лӧн официал кывъяс вылын: англичан World Diabetes Day, араб اليوم العالمي لمرضى السكري, испан Día Mundial de la Diabetes, китай 世界糖尿病日, рочӧн Всемирный день борьбы с диабетом, француз Journée mondiale du diabète ) — диабет йылысь йӧзӧс паськыда тӧдмӧдӧмлы сиӧм ставмирса лун, пасйӧны быд во вӧльгым тӧлысь 14-ӧд лунӧ.
Медводдзаысь Диабеткӧд тыш нуӧдан ставмирса лун нуӧдісны 1991 вося вӧльгым тӧлысь 14-ӧд лунӧ Войтыркостса диабет федерация да Дзоньвидзалун видзан ставмирса организация став мирын диабеткӧд тыш координируйтӧм могысь. Войтыркостса диабет федерациялӧн отсӧгӧн Диабеткӧд тыш нуӧдан ставмирса лун шымыртӧ мир пасьтала уна миллион мортӧс да ӧтувтӧ диабетӧн висьысьяслысь котыръяссӧ 145 странаысь, медым кыпӧдны сакар диабет да сы бӧрын сьӧктӧдӧмъяс йылысь тӧдӧмлун. Быд во диабетӧн висьысьясӧс веськыда вӧрзьӧдысь тема индӧмӧн, Войтыркостса диабет федерация оз зіль нуодны ӧти лунся акция, а нуӧдӧ уджсӧ во чӧж.
Пасйӧны быд во вӧльгым тӧлысь 14-ӧд лунӧ — тайӧ лунсӧ йитӧма 1891 вося вӧльгым тӧлысь 14-ӧд лункӧд, инсулин восьтысь Фредерик Бантинглӧн чужан лункӧд. 2007 восянь сійӧс пасйӧны Ӧтувтчӧм Войтыръяслӧн Котыр юрнуӧдӧм улын. Вӧлі йӧзӧдӧма ООН-лӧн Генеральнӧй Ассамблеяӧн 2006 вося ӧшым тӧлысь 20-ӧд лунся А/РЕС/61/225 №-а торъя резолюцияын.
Генеральнӧй Ассамблеялӧн резолюцияын вӧзйӧны ООН-са канму-членъяслы лӧсьӧдны сакар диабеткӧд тышкасьӧм да диабетӧн висьысьясӧс дӧзьӧритӧм кузя национальнӧй уджтасъяс. Тайӧ уджтасъясас вӧзйӧма босьтны тӧд вылӧ Сюрсвося сӧвмӧм кузя Декларацияын индӧм медшӧр могъяс.
Тӧдчанлун
Сакар диабет пырӧ куим висьӧм лыдӧ, кодъяс медся тшӧкыда вӧчӧны йӧзӧс инвалидъясӧн, да мыйысь кулӧны йӧзыс (атеросклероз, рак да сакар диабет).
Мирын ёна паськалӧма сакар диабет. Талун кежлӧ пасйӧма 200 миллион гӧгӧр морт, но збыль вылас висьысьяслӧн лыдыс 2 пӧв гӧгӧр унджык (оз босьтны тӧд вылӧ лекарствоӧн бурдӧдны ковтӧм кокньыдик формаӧн висьысь йӧзӧс). Та дырйи быд во став странаын висьмӧмыс содӧ 5-7% вылӧ, а быд 12-15 во висьысь лыдыс содӧ кык пӧв. Сідзкӧ, висьысь лыд татшӧм содӧмыс индӧ абу инфекционнӧй эпидемия вылӧ.
Сакар диабет торъялӧ вирын глюкозалӧн зумыда содӧмӧн, вермӧ лоны любӧй арлыдын да нюжалӧ нэм чӧжыс. Ясыда тӧдчӧ бать-мамсянь вуджӧм, и талы вермас ёна отсавны вывті тшӧгӧм да гиподинамия. Торйӧдӧны 1 сикаса сакар диабет либӧ инсулинысь зависитӧм да 2 сикаса сакар диабет либӧ инсулинысь зависиттӧм. Медся ёна содӧ 2 сикаса сакар диабеткӧд.
1922 вося тӧвшӧр тӧлысь 11-ӧд лунӧ Бантинг да Бест медводдзаысь вӧчисны инсулин укол Леонард Томпсонлы, коді висис сакар диабетӧн. Тайӧ лунсянь заводитчис инсулинотерапиялӧн эра. Инсулин восьтӧмыс лои XX нэмся медицинаын тӧдчана шедӧдӧмторйӧн да сылы вӧлі сетӧма 1923 воын Нобель премия.
1989 вося йирым тӧлысьын вӧлі примитӧма сакар диабетӧн висьысьяслы отсӧг бурмӧдӧм йылысь Сент-Винсентскӧй декларация да лӧсьӧдӧма Европаын сійӧс олӧмӧ пӧртан уджтас. Татшӧмсяма уджтасъясыс эмӧсь унджык странаын.
Висьысьяс кутісны дырджык овны, найӧ дугдісны кувны веськыда сакар диабет вӧсна. Диабетологияын бӧръя дас воясӧ шедӧдӧм вермӧмъяс сетӧны позянлун лачаӧн видзӧдны мытшӧдъяс бырӧдӧм вылӧ.
Ставмирса лунлӧн темаяс
• 1991 во — «Диабет петӧ мирӧ»
• 1992 во — «Диабет: вста арлыдалӧн да став страналӧн мытшӧд»
• 1993 во — «Диабетӧн быдмигӧн»
• 1994 во — «Диабет да пӧрысьмӧм»
• 1995 во — «Тӧдтӧмлунлӧн дон»
• 1996 во — «Инсулин колӧ, медым овны»
• 1997 во — «Глобальнӧй гӧгӧрвоӧм — бурджык олӧмлань воськов»
• 1998 во — «Диабет да мортлӧн инӧдъяс»
• 1999 во — «Диабетлӧн дон»
• 2000 во — «Диабет и олан тшупӧд выль сюрсовын»
• 2001 во — «Диабет и сьӧлӧм да сӧн висьӧмъяс»
• 2002 во — «Син и диабет: эн вунӧдӧй риск йылысь»
• 2003 во — «Диабетысь вермас висьмыны вӧрк. Бурдӧдчӧй!»
• 2004 во — «Тшӧгӧм да диабет»
• 2005 во — «Видзӧдам кок пыдӧс бӧрся — ампутацияысь видзчысьӧм»[1]
• 2006 во — «Диабет: отсӧг — быдӧнлы!» [1]
• 2007—2008 во — «Челядьлӧн да томуловлӧн сакар диабет»[1]
• 2009 во — «Диабет, велӧдчӧм да профилактика»[1]
• 2010 во — «Кутам видзӧдны диабет бӧрся. Ӧні жӧ» (Let's take control of diabetes. Now.)[2]
• 2011 во — «Кутам видзӧдны диабет бӧрся. Ӧні жӧ» (Act on Diabetes. Now.)[3]
• 2012 во — «Диабет: доръям ассьыным аскиалун» (Diabetes: protect our future)[4]
• 2013 во — «Видзчысям диабетысь, медым дорйыны ассьыным аскиалун» (Prevent diabetes to protect our future)[5]
• 2014 во — «Заводитам лунсӧ бур асъя сёйӧмсянь» (Starting the day with a healthy breakfast)[6]
• 2015 во — «Бура сёйӧм - тайӧ норма, а абу привилегия» (Let’s make healthy eating a right, not a privilege)[7]
• 2016 во — «Диабет дырйи син видзӧм» (Eyes on Diabetes)[8][9]
• 2017 во — «Нывбабаяс да диабет» (Women and diabetes)[10]
• 2018—2019 гво — «Семья да диабет» (The Family and Diabetes)[11]
• 2020 во — «Медсестра да диабет» (The Nurse and Diabetes)[12]
• 2021 во — «Диабет бурдӧдны позянлун — абу кӧ ӧні, то кор?» (Access to Diabetes Care – If Not Now, When?)[13]
Пасйӧдъяс
- ↑ 1 2 3 4 5 Всемирный день борьбы с диабетом
- ↑ Savitha C Muppala. World Diabetes Day 2010 - “Let’s Take Control of Diabetes Now” (англ.). Medindia (12 вӧльгым тӧлысь 2010). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 13 вӧльгым тӧлысь 2019.
- ↑ G. Cornwell & S. Robin. Going Blue for World Diabetes Day 2011 (англ.). Региональный информационный центр ООН в Брюсселе (10 вӧльгым тӧлысь 2011). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 13 вӧльгым тӧлысь 2019.
- ↑ World Diabetes Day 2012 (англ.). Pakistan Nutrition and Dietetic Society (PNDS) (14 вӧльгым тӧлысь 2012). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 13 вӧльгым тӧлысь 2019.
- ↑ Prevent diabetes to protect our future: World Diabetes Day 2013 (англ.). ВОЗ (14 вӧльгым тӧлысь 2013). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 13 вӧльгым тӧлысь 2019.
- ↑ World Diabetes Day 2014 (англ.). ВОЗ (14 вӧльгым тӧлысь 2014). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 21 косму тӧлысь 2019.
- ↑ Let’s make healthy eating a right, not a privilege (англ.). Международная федерация диабета (14 вӧльгым тӧлысь 2015). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019.
- ↑ Использована игра слов: выражение «Eyes on Diabetes» также можно перевести как «Внимательность при диабете» или «Будьте внимательны при диабете», однако в описании на сайте ВОЗ сказано, что день посвящён именно глазам.
- ↑ World Diabetes Day 2016 (англ.). ВОЗ (14 вӧльгым тӧлысь 2016). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 7 косму тӧлысь 2019.
- ↑ World Diabetes Day 2017 (англ.). ВОЗ (14 вӧльгым тӧлысь 2017). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 18 вӧльгым тӧлысь 2018.
- ↑ World Diabetes Day 2018-19 (англ.). Международная федерация диабета (13 вӧльгым тӧлысь 2018). Шыӧдчан кадпас: 13 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма оригинала 14 вӧльгым тӧлысь 2018 года.
- ↑ Nurses and Diabetes (англ.). IDF (2020). Шыӧдчан кадпас: 6 йирым тӧлысь 2020. Архивируйтӧма 14 вӧльгым тӧлысь 2020.
- ↑ Commemorating World Diabetes Day 2021. Access to diabetes care: if not now, when? (англ.). ВОЗ (14 вӧльгым тӧлысь 2021). Шыӧдчан кадпас: 18 лӧддза-номъя тӧлысь 2022.