Кулӧмдінса бунт (драма)
| Кулӧмдінса бунт | |
|---|---|
| Кулӧмдінса бунт | |
| Автор | Нёбдінса Виттор |
| Оригинал кыв | коми кыв |
| Гижан кадпас | 1927-ӧд во |
| Медводдзаысь йӧзӧдӧма | 1927-ӧд во |
Кулӧмдінса бунт (рочӧн Усть-Куломский бунт) (драма) — Нёбдінса Витторлӧн 3 юкӧна 8 торъя историческӧй пьеса, гижӧма 1927-ӧд воын.
История
Пьесаыс сиӧма Кулӧмдін вӧлӧсьтса коми кресьтяналӧн 1842—1843 воясӧ кыпӧдчӧмлы, коді тӧдса кыдзи Кулӧмдінса бунт. Виктор Савин ветлӧма Кулӧмдінӧ да йӧз висьталӧм вылӧ мыджсьӧмӧн мыйсюрӧ стӧчмӧдӧма — бунтӧн юрнуӧдысьясӧс вӧлі ньӧръялӧма абу вичко водзын, а дяклӧн градъяс вылын.
Пьеса водзас Нёбдінса Виттор гижӧма:
«Тайӧ пьесасӧ лӧсьӧдігӧн ме сетчи ӧтарӧджык: петкӧдлыны сӧмын, серпасъясӧн моз, мый вӧлі вӧчсьӧ бунт гӧгӧрыс, — зэв этша татчӧ пырис йӧзкостса оласногыс (быт). Сідзи нин артмис пьесаыс бура кузь. Оласногсӧ кӧ сюйны, ещӧ на эськӧ ёна ковмис нюжӧдны. Сэсся «Главнӧй йӧзсӧ»: Ӧнись Гришаӧс да Ельӧсь Габӧӧс, петкӧдлі ёнджыка синмӧ шыбитчанаӧн, медым ёнджыка тыдаліс вермасьӧмыс; мукӧдсӧ эг сэтшӧма мыччӧд.
Тайӧ пьесаыс куим юкӧна (действия), 8 торъя (картины): І-я юкӧнас (1 да 2 торъясыс), — мый понда лои бунтыс, ІІ юкӧнас (3, 4 да 5 торъяс), — самӧй бунтыс, ІІІ юкӧнас (6, 7 да 8 торъяс) — бунт пӧкӧритӧм.
«Югыд туй» газетын 1923-ӧд воӧ, 231 (771) нумерын (ноябр 7-ӧд лунся) вӧлі кулӧмдінса бунт йылысь менам гижӧд (очерк), гижлі Кунгин гижӧд серти (Кунгиныс лӧсьӧдлӧма Турьёв гижӧд серти). Кытсюрӧ абу дзик сідзи вӧлӧма: Ӧнись Гриша абу Русинов Митрейлӧн тесьт, а шурин (Кипрушёвлӧн чойыс вӧлӧма Русинов саяс); розгаӧн нӧйтӧмыс абу вӧлӧма йи вылын, — йи вылас сӧмын йӧзыс (крестьянаыс) петалӧмаӧсь натшальстволы паныд — пӧкӧритчыны, сэні жӧ вӧлӧма кык лун чӧж салдатъяслӧн «лагерыс»; нӧйтлӧмаӧсь Кулӧмдін сиктас, вичкодорас («дякӧн град вылын»). Тайӧ пьесаас воддза ӧшыбкаяссӧ веськӧді (таво гожӧмнас ме ачыс наросьнӧ кайлі Кулӧмдінса бунт йывсьыс тӧдмавны, ньӧби Турьёвлысь гижӧдсӧ «рукописьсӧ»). Мый татчӧ гижӧма — ставыс збыль вӧвлӧма Кулӧмдінын 85 во сайын: йӧзыслӧн нимъясыс, овъясыс, вермасьӧмыс — быдтор. Ӧтитор ме ассянь татчӧ сюйи — сарлы прошенньӧ (текст), — ме чайта, эг зэв ӧшыбитчы сійӧн: кӧнӧвал Балин, ме думысь, омӧльджыка на сійӧ прошенньӧсӧ гижліс (меысь на «тешкодя»). Сійӧ ӧтитор абу историческӧй документ. Шыӧдчылі Вӧлӧгдаса архивӧ да воча гижисны, абу жӧ пӧ (1928-ӧд воӧ февраль 14-ӧд лунӧ, №55/439).
Ме ногӧн, быттьӧ пьесаыс гӧгӧрвоана артмис: видзӧдысьяслы, ме чайта, восьса лоас став бунтыс.
Йӧзыс (ворсысьясыс) дерт татчӧ уна ковмас. Сӧмын оз ков сы вӧсна повны: кызвыныс сёрнитӧмӧсь (статисты), «главнӧй рольясыс» морт нёль-ӧ-витлӧн толькӧ. Вӧчанінъяссӧ лӧсьӧдны (обстановка сцены) абу жӧ сьӧкыд. Позьӧ пуктыны тайӧ пьесасӧ деревняясын, — бурджыка лӧсьӧдчӧмӧн бура артмас. Коймӧд торъяс уналаын эмӧсь ӧтувъя сёрнияс (массовые сцены). Позьӧ сэтъясті шуавны торъя ворсысьяслы («гӧрлӧпанъяслы»), на бӧрся сэсся шуавны мукӧдыслы кокниджык нин.
Тайӧ пьесасӧ пуктігӧн ворсысьяслы колӧ пасьтасьны да кӧмасьны важ модаа коми паськӧмӧн да кӧмкотӧн: пасьясӧн, дукӧсъясӧн, сукманъясӧн, лазъясӧн, тюниясӧн, кӧтіясӧн, кысъясӧн, дудникъясӧн, китайкаясӧн, нывбаба «юръясӧн» (кокошникъяс). Салдатъяслы — «николаевскӧй» дырся формаӧн; Нагельлы да полковниклы — эполетъясӧн да югыд кизя шынельясӧн, сабляясӧн, мукӧд «натшальстволы» — погонъяс, быдӧн — кокардаа шапкаясӧсь. Гижны колӧ дзодзӧг борд иддзӧн (гусиное перо). «Розга шы» позьӧ вӧчны кутшӧмкӧ небыд кӧлуйӧ розгаӧн (росъясӧн) швачкӧдӧмӧн.»
Текст
Текстсӧ позьӧ лыддьыны Коми онлайн небӧгаинысь[1].
Пуктӧм
• Медводдзаысь пьесасӧ пуктіс Сыкомтевчук 1928-ӧд воын Сыктывкарса театрын. Спектакльсӧ пуктісны тайӧ вонас куимысь. Вот мый гижис Андрей Попов 1928 во ӧшым тӧлысь 30-ӧд лунся «Югыд туй» газетын[2]:
«Кулӧмдінса бунт» кодь ыджыд ворсанторйыд ӧнӧдз миян эз на вӧв. Ыджыд, дерт, не кузянас (мунӧ 4 часысь дырджык, 8 картинаа), не ворсысь лыднас (50 кымын морт), ыджыд мич боксяньыс да тема боксяньыс… Уна йӧза ворсӧмъясыд (торъя нин 3-ӧд да 6-ӧд торъяс) татшӧм лӧсьыдатӧ миян гежӧда артмывлӧ. Мукӧд сценаяс дырйиыс весиг сьӧлӧмыд юркнитлас – сэтшӧм бура ворсӧны»[3].
• 1999-ӧд воын вӧлі гижӧма видеоспектакль (Режиссер- постановщик – Свиридкин В., режиссер – Напалков В.)[4].