Пограничниклӧн лун

Б. Н. Ельцин нима Президентскӧй небӧгаинысь

Тайӧ гижӧдын вӧдитчӧма
Б. Н. Ельцин нима Президентскӧй небӧгаин фондъясысь материалъясӧн

Паськыдджыка

Пограничниклӧн лун
Кадпас	ода-кора тӧлысь 28-ӧд лун
Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Пограничниклӧн лун (рочӧн День пограни́чника) — СССР-са КГБ-лӧн пограничнӧй войскаса личнӧй составлӧн да Россияса ФБС-са пограничнӧй службалӧн уджсикас гаж.

Пасйӧны быд во быд во ода-кора тӧлысь 28-ӧд лунӧ. Тайӧ гажсӧ пасйӧны и СНГ-са ӧткымын странаын.

Пограничниклӧн лун оз ло шойччан лунӧн, но страна пасьтала нуӧдӧны кыпыд мероприятиеяс.

СССР-са КГБ-лӧн пограничнӧй войскалӧн кивывса пас (нашивка).

История

Совнаркомлӧн 1918 вося ода-кора тӧлысь 28-од лунся декретӧн вӧлі лӧсьӧдӧма РСФСР-лысь пограничнӧй охрана. Неуна водзджык, 1918 вося рака тӧлысь 30-ӧд лунӧ, вӧлі котыртӧма РСФСР-са сьӧм овмӧсса Наркомат бердын пограничнӧй охрана кузя шӧр веськӧдланін, кытчӧ пӧшти тырвыйӧ вуджисны пограничнӧй охрана отдельнӧй корпусса вӧвлӧм управлениеысь офицеръяс, коді водзджыксӧ видзис Российскӧй империялысь границасӧ. 1919 вося урасьӧм тӧлысь 1 лунӧ Республикаса Реввоенсӧветлӧн (РВСР) распоряжение серти пограничнӧй охрана вӧлі пӧртӧма РСФСР-лӧн пограничнӧй войскаӧ. 1920 вося вӧльгым тӧлысь 24-ӧд лунсянь выльысь вӧлі котыртӧма пограничнӧй охрана РСФСР-са СНК бердын ВЧК-лӧн Торъя отделын. 1922 вося кӧч тӧлысь 27-ӧд лунӧ вӧлі котыртӧма РСФСР-са НКВД ГПУ войскаын Торъя пограничнӧй корпус (ОПК) (1923 вося вӧльгым тӧлысь 15-ӧд лун бӧрын — СССР-са СНК бердын ОГПУ войска). 1934 вося сора тӧлыссянь пограничнӧй войскаӧн веськӧдліс СССР-са НКВД-лӧн пограничнӧй да пытшкӧсса охрана кузя главнӧй управление. 1937 восянь бара кутісны вӧдитчыны «пограничнӧй войска» терминӧн. Пограничнӧй войскаӧн кутіс веськӧдлыны СССР-са НКВД-лӧн Пограничнӧй да пытшкӧсса войскаяслӧн шӧр веськӧдланін. 1957 вося рака тӧлысь 28-ӧд лунӧ пограничнӧй войска пырисны СССР-са Министръяс Сӧвет бердын государственнӧй безопасносьт комитетӧ (СССР-са МС КГБ). Вӧлі котыртӧма СССР КГБ-лӧн Пограничнӧй войскаяслӧн шӧр веськӧдланін. 1978 вося сора тӧлысь 5-ӧд лунӧ СССР-са МС КГБ-ӧс пӧртӧма асшӧр канму комитетӧ — СССР-са государственнӧй безопасносьт комитетӧ (СССР-са КГБ). 1992 вося лӧддза-номъя тӧлысь 12-ӧд лунӧ Россия Федерацияса безопасносьт министерствоын вӧлі котыртӧма пограничнӧй войска. Тайӧ тэчасъясыслӧн правопреемникӧн лои Россияса федеральнӧй пограничнӧй служба (Россияса ФПС), кодӧс вӧлі лӧсьӧдӧма Россияса президентлӧн 1993 вося ӧшым тӧлысь 30-ӧд лунся индӧдӧн. 2003 вося сора тӧлысь 1 лунсянь Россияса ФПС вуджис РФ-са ФБС-лӧн веськӧдлӧм улӧ да кутіс шусьыны «Россия Федерацияса федеральнӧй безопасносьт службалӧн пограничнӧй служба».

Россияса пограничник понкӧд

Пограничниклысь лун пасйӧны быд во ода-кора тӧлысь 28-ӧд лунӧ, 1958 восянь, кор СССР-са Министръяс Сӧветлӧн шуӧмӧн вӧлі лӧсьӧдӧма тайӧ уджсикас гажсӧ. Ӧні гажсӧ нуӧдӧны сы могысь, медым петкӧдлыны уджын ӧтувъялунсӧ, пограничнӧй органъяслысь боевӧй вынсӧ, а сідзжӧ кыпӧдны офицеръяслысь, прапорщикъяслысь, мичманъяслысь, сержантъяслысь, старшӧйяслысь, рядӧвӧй салдатъяслысь да матросъяслысь боевӧй ру, кодъяс служитӧны Россия Федерациялысь канму граница вылын.

Ӧні Пограничник лунсӧ лӧсьӧдӧма Россияса Президентлӧн 1994 во ода-кора тӧлысь 23-ӧд лунся индӧд серти «Россиялысь да сылӧн пограничнӧй войскалысь историческӧй традицияяссӧ ловзьӧдӧм могысь».

Пограничниклӧн лунӧ военнӧй служба вылын сулалысь пограничникъяс петкӧдлӧны ассьыныс дасьлунсӧ, а сідзжӧ кӧть кутшӧм поводдя дырйи чужан му дорйыны дасьлунсӧ. Пограничнӧй войскаса военнослужащӧйяс да пограничнӧй органъясса служащӧйяс, кодъяс запасынӧсь да отставкаынӧсь, нуӧдӧны оланінъясын шӧр уличаяс кузя кыпыд шествиеяс, пуктӧны воинскӧй паметникъяс дорӧ, сы лыдын тӧдтӧм салдатлӧн гу дорӧ, дзоридзьяс.

Пограничниклӧн лун сӧветъяс кадбӧрся странаясын

Вӧвлӧм СССР-са республикаясысь ӧткымынъяс асшӧрлун шедӧдӧм бӧрын водзӧ пасйӧны тайӧ гажсӧ. Сідз, Беларусьын, Кыргызстанын, Таджикистанын пограничниклысь лунсӧ пасйӧны ода-кора тӧлысь 28-ӧд лунӧ, кыдзи и Россияын.

Украинаын «Пограничниклысь лун» 2018 восянь пасйӧны косму тӧлысь 30-ӧд лунӧ. 2018 воӧдз гажсӧ пасйылісны ода-кора тӧлысь 28-ӧд лунӧ.

Туркменистанын «Пограничниклысь лун» пасйӧны моз тӧлысь 11-ӧд лунӧ, сы вӧсна мый тайӧ лунӧ 1992 воын вӧлі котыртӧма Туркменистанса канму пограничнӧй службасӧ.

Казахстанын «Пограничниклысь лун» пасйӧны моз тӧлысь 18-ӧд лунӧ, сы вӧсна мый тайӧ лунӧ 1992 воын вӧлі котыртӧма Казахстан Республикаса пограничнӧй войска.

Узбекистанын «Пограничниклысь лун» пасйӧны рака тӧлысь 24-ӧд лунӧ, сы вӧсна мый 1992 вося рака тӧлысь 24-ӧд лунӧ вӧлі котыртӧма Узбекистан Республикаса пограничнӧй войскалысь подразделениеяс. Латвияын «Пограничниклысь лун» пасйӧны вӧльгым тӧлысь 7-ӧд лунӧ 2015 восянь.

Молдоваын «Пограничниклысь лун» пасйӧны лӧддза-номъя тӧлысь 10-ӧд лунӧ 1995 восянь.

Азербайджанын «Пограничниклысь лун» пасйӧны моз тӧлысь 18-ӧд лунӧ, сы вӧсна мый буретш 1919 вося моз тӧлысь 18-ӧд лунӧ Азербайджанскӧй Демократическӧй Республикаса парламент кырымаліс «Азербайджан Республикалысь канму граница видзӧм йылысь» индӧд да Азербайджан Республикаын пограничнӧй таможеннӧй охрана лӧсьӧдӧм йылысь оланпас. 8 статьяысь артмӧм оланпаслӧн I главаын висьтавсис: «Лӧсьӧдны 99 пограничнӧй пост 992 пограничникӧн Азербайджанлӧн став граница пӧлӧн, содтӧд дислокационнӧй пунктъяс серти, медым видзны Азербайджан Республикалысь границаяссӧ оланпаслы лӧсявтӧм вузасьӧмысь да тышкасьны контрабандакӧд». 2000 воын Азербайджанса президент Гейдар Алиев шуис моз тӧлысь 18-ӧд лунсӧ пограничникъяслӧн уджсикас гажӧн.

Пасйӧдъяс

Литература

• Надарин Э. С. Исторические аспекты зарождения пограничной службы в Российской Федерации // Законность и правопорядок в современном обществе. — 2013. — № 13.
• Терентьев Евгений Михайлович. Деятельность государственных органов по усилению охраны государственной границы СССР в 1924-1928 гг // Армия и общество. — 2007. — № 4.

Ыстӧгъяс

• 28 мая — День пограничника
• День пограничника в 2024 году: история и традиции праздника
• Статья, посвящённая празднику, на сайте Президентской библиотеки