Украина
| Украина | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| украина Україна | |||||
| |||||
|
Кып: «Ще не вмерла України і слава, і воля» — «Эз на кув Украиналӧн и слава, и вӧля»» |
|||||
 Украина мирса политическӧй карта вылын |
|||||
| Украиналӧн история | |||||
| • 882 | Князь Олег босьтіс Киев - Древнерусскӧй канму котыртӧм[lower-alpha 1] | ||||
| • 1199 | Галицко-Волынскӧй княжество лӧсьӧдӧм[lower-alpha 2] | ||||
| • 1649 вося моз тӧлысь 8 (18) лун | Зборовса сёрнитчӧм — Гетманщина лӧсьӧдӧм[lower-alpha 3] | ||||
| • 1917 вося лӧддза-номъя тӧлысь 10 (23) лун | Шӧр радалӧн I Универсал — Россия составын Украиналысь автомомия йӧзӧдӧм | ||||
| • 1918 вося тӧвшӧр тӧлысь 9 (22) лун | Шӧр радалӧн IV Универсал — Украина Народнӧй Республикалысь асшӧрлун йӧзӧдӧм | ||||
| • 1918 вося йирым тӧлысь 19-ӧд лун | Рытыввыв Украинаса Народнӧй Республикалысь асшӧрлун йӧзӧдӧм | ||||
| • 1919 вося тӧвшӧр тӧлысь 22-ӧд лун | УНР да РУНР ӧтувтчӧм | ||||
| • 1919 вося рака тӧлысь 10-ӧд лун | Сӧветъяслӧн коймӧд Всеукраинскӧй съезд — Украина ССР йӧзӧдӧм | ||||
| • 1922 вося ӧшым тӧлысь 30-ӧд лун | СССР артмӧдӧм йылысь сёрнитчӧм — УССР пырис СССР-ӧ | ||||
| • 1990 вося сора тӧлысь 16-ӧд лун | Украиналӧн канму суверенитет йылысь декларация | ||||
| • 1991 вося моз тӧлысь 24-ӧд лун | Украиналӧн асшӧрлун йылысь акт | ||||
| Суверенитет |
1918 вося тӧвшӧр тӧлысь 9 (22) лун кыдз Украина Народнӧй Республика (Россияысь[lower-alpha 4]) 1991 вося моз тӧлысь 24-ӧд лун (СССР-ысь) |
||||
| Официал кыв | украина кыв | ||||
| Юркар | Киев | ||||
| Медыджыд кар | Киев, Харьков, Одесса, Днепр, Львов, Кривой Рог, Николаев, Винница | ||||
| Веськӧдлан ног | парламентско-президентскӧй республика | ||||
| Канму строй | унитарнӧй канму | ||||
| Президент | Зеленский Владимир Александрович | ||||
| Премьер-министр | Шмыгаль Денис Анатольевич | ||||
| Украинаса Медвылыс Радаӧн веськӧдлысь | Стефанчук Руслан Алексеевич | ||||
| Украинаса Медвылыс Ёрдӧн веськӧдлысь | Кравченко Станислав Иванович | ||||
| Каналан эскӧм | Светскӧй канму | ||||
| Олысь лыд | |||||
| • Перепись (2001) | ↘ 48 457 102 морт | ||||
| • Квадратнӧй километр му вылын олысь лыд | - морт/км² | ||||
| Пытшкӧсса валовӧй продукт (Ньӧбасьны верманлун паритет) | |||||
| • Ставнас (2021) | ↗ 588,4 млрд[1] долл. (40-ӧд) | ||||
| • Быд морт вылӧ | ↗ 14 330[1] долл. (97-ӧд) | ||||
| Пытшкӧсса валовӧй продукт (номинал) | |||||
| • Ставнас (2021) | ↗ 198,3 млрд[1] (53-ӧд) | ||||
| • Быд морт вылӧ | ↗ 4 830[1] (102-ӧд) | ||||
| Морт сӧвмӧмлӧн индекс (2020) | ▲ 0,779[2] (высокий; 74-ӧд места) | ||||
| Этнохороним | украинеч, украинка, украинечьяс | ||||
| Сьӧм | гривна, ₴ — (UAH, код 980) | ||||
| Домен | .ua, .укр | ||||
| ISO код | UA | ||||
| МОК код | UKR | ||||
| Телефон код | +380[3] | ||||
| Час кытш |
UTC+2 UTC+3 (гожся кад[4]) |
||||
| Автомобильӧн ветлӧм | веськыдладорсянь[d] | ||||
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |||||
Украина (укр. Україна) — Асыввыв да мыйтакӧ Шӧр Европаын канму.
Олысь лыд (2021 во вылӧ) — 40 997 699 пыр олысь да 41 167 336 морт (мирын 34-ӧд места).
Украиналöн юркар — Киев. Украиналöн канму кыв — Украина кыв. Сьöм — гривна.
География
Украина куйлӧ Европа асыв-лунвыв юкӧнын, Асыввыв Европаса тшӧтшкӧсінын. 2013 во вылӧ республикалӧн ыдждаыс вӧлі 603 549 км².
Украина куйлӧ пожӧма да сора вӧръяса зонаясын, вӧра-степа вежтас да степъясын. Вӧр зонаын уна пӧлӧс сора да коръя вӧръяс, быдмӧны еджыд ньыв пу, пожӧм, бук, тупу да мукӧд сикас пу. 2024 воын Верховнӧй рада вынсьӧдіс гожся кад вылӧ вуджӧмсӧ дугӧдӧм йылысь оланпас, мый лӧсяліс Москваса кадлы[5].
Му веркӧс
Му веркӧсыс ыджыдджык юкӧнын шыльыд: увтасъяс босьтӧны 70%, а вывтасъяс да гӧраяс — 25% да 5%[6]. Гӧраяс куйлӧны страналӧн рытыввылын (украинаса Карпаты, медся джуджыд местаыс — Говерла гӧра, 2061 м саридз веркӧссянь).
Медшӧр увтасъяс: лунвылын — Сьӧд саридздорса увтас, войвылын — Полесскӧй, шӧрас — Приднепровскӧй, рытыввылын — Закарпатскӧй[7].
Ывласям
Украина пасьтала ывласямыс шӧркодь континентальнӧй. Гожӧмыс Украинаын кузь, шоныд либӧ жар, сора тӧлысся шӧр температураыс +18-24°С. Тӧлыс ёна зависитӧ регионсянь, шӧр температураыс вежласьӧ -8°С-сянь +2-4°С-ӧдз. Небыд тӧв овлӧ республика лунвылын да рытыввылын; медся кӧдзыд тӧвъяс овлӧны асыв-войвылын. Вогӧгӧрся шӧркодь лым-зэрлӧн лыдыс лоӧ 600 мм, та дырйи ёна торъялӧ регионъяс серти — Карпатыын усьӧ вонас 1600 мм, лунвылын да асыв-лунвылын 400-300 мм.
Флора да фауна
Украиналӧн вӧр-ваыс зэв озыр: странаын эм Европаса биоразнообразиеысь 35% гӧгӧр некымын вӧр-ва зона да уна пемӧс сикаслӧн мунан туйяс вӧсна. Тані быдмӧ 27 сюрсысь унджык быдмӧг сикас, да олӧ 45 сюрсысь унджык пемӧс сикас.
Комментарийяс
Ыстӧгъяс
- ↑ 1 2 3 4 Источник. Шыӧдчан кадпас: 7 лӧддза-номъя тӧлысь 2021. Архивируйтӧма 16 йирым тӧлысь 2021.
- ↑ Human Development Indices and Indicators 2020 (англ.). Программа развития ООН. — Доклад о человеческом развитии на сайте Программы развития ООН. Шыӧдчан кадпас: 29 косму тӧлысь 2021. Архивируйтӧма 15 ӧшым тӧлысь 2020.
- ↑ Country Calling Codes — Telephone Area Codes For Ukraine. Шыӧдчан кадпас: 27 вӧльгым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 14 урасьӧм тӧлысь 2020.
- ↑ Перевод часов на летнее время 2017: когда и куда переводят стрелки в Украине. Страна.ua (24 рака тӧлысь 2017). Шыӧдчан кадпас: 20 моз тӧлысь 2017. Архивируйтӧма 16 ӧшым тӧлысь 2021.
- ↑ Парламент Украины отменил переход с зимнего на летнее время, РИА Новости (16 сора тӧлысь 2024). Шыӧдчан кадпас: 16 сора тӧлысь 2024.
- ↑ Андрущенко, 2002, с. 270.
- ↑ УКРАИНА. Энциклопедия Кругосвет. Архивируйтӧма 22 тӧвшӧр тӧлысь 2021.