Сьӧд пекнича (донтӧма вузасьӧм)
| Сьӧд пекнича | |
|---|---|
.jpg) Сан-Паулу карын телевизоръяс донтӧма вузалӧм | |
| Мӧд ногӧн | Black Friday |
| Вежӧртас | Восьтӧ рӧштвоса донтӧма вузасян кад |
| Вынсьӧдӧма | XIX нэм |
| Пасйӧны |
 США |
| Кадпас | Вӧльгым тӧлысьын нельӧд четверг бӧрын пекнича |
| Празднуйтӧм | Магазинъяссӧ водз восьтӧм, кассаясо ыджыд ӧчередъяс |
| Традицияяс | Этшаникӧн вузасян да и онлайн магазинъясын донсӧ ёна чинтӧм (90%-ӧдз) |
 Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа | |
Сьӧд пекнича (рочӧн Чёрная пятница, англичан Black Friday) — АӦШ-ын Аттьӧалан лун бӧрся пекнича. Сысянь заводитчӧ рӧштвоса донтӧма вузасян кад.
Тайӧ лунӧ донтӧма вузасьӧмъяс нуӧдӧм лӧсьӧдӧмаӧсь ХІХ нэмын на, а «сьӧд пекнича» термин лоис 1966 воын да медводзсӧ вӧдитчисны ёнджыкасӧ АӦШ-са Асыввыв вадорын. Сы вӧсна мый Аттьӧалан лун усьӧ вӧльгым тӧлысьлӧн нёльӧд четвергӧ, сьӧд пекничаыс усьӧ вӧльгым тӧлысь 23-29 лунъяс костӧ[1].
Сьӧд пекнича абу официал гаж, но тайӧ лунӧ уна уджалысь босьтӧны шойччан лун, торйӧн кӧ, этшаникӧн вузасьысьяс, сы вӧсна мый тайӧ лунӧ ньӧбасьысьяслӧн лыдыс тӧдчымӧн содӧ. Сьӧд пекнича дырйи магазинъяс воссьӧны зэв водз — 5 час асыв гӧгӧр, а ӧткымын гырысь вузасянінъяс — весиг войшӧр кадӧ. Медводдза ньӧбасьысьяслы вӧзйӧны ыджыд скидка — 50-80%. Тайӧс вӧчӧны сы могысь, медым кыскыны магазинъясӧ кыдз позьӧ унджык ньӧбасьысьӧс.
«Сьӧд пекнича» термин вӧлі лӧсьӧдӧма Филадельфияын и вежӧртіс туйяс вылын ыджыд машина ӧчередъяс Аттьӧалан лун бӧрын[2][3]. Тайӧ терминсӧ ӧнія англичан кывйын трактуйтӧны бурджыка — сійӧ йитчӧма «in the black» идиомакӧд («положительнӧй баланс», мӧдарӧ «in the red»), индӧмӧн, мый уна вузасьысьлӧн лоӧ бур чӧжӧс тайӧ лунӧ[4].
2000-ӧд вояссянь ӧткымын компания нуӧдӧ татшӧм жӧ вузасьӧм мукӧд странаын, 2010-ӧд восянь — Россияын[5].
Рӧштвоса донтӧма вузасьӧмлӧн «бать»
Традициялы подув пуктысьӧн, мый бӧрынджык вайӧдіс «Сьӧд пекнича» чужӧмӧ, лыддьӧны Фрэнк Вулвортӧс (англ. Franklin Woolworth). Сійӧ котыртӧма медводдза вузасьӧмъяссӧ 1873 воын Ланкастер карын, Пенсильвания штатын. Вулворт вӧлі кресьтянин семьяысь да оліс сиктын, но эз сьӧкыда уджавны. Сылӧн эз вӧв позянлуныс велӧдчыны, и сылӧн эз вӧв енби. Батьыс отсаліс 21 арӧса зонлы пырны лавкаӧ вузасьысьлы отсасьысьӧн[6]. Сійӧ кадас вузасьысьяс асьныс решайтлісны, уна-ӧ кутас сулавны тӧварыс: найӧ донъялісны ньӧбасьысьлысь мынтысьны верманлунсӧ да асланыс опыт серти индылісны донсӧ. Уджаліс Вулворт эз зэв бура, та вӧсна сійӧс некымынысь кӧсйисны вӧтлыны. Сэки сійӧ мӧвпыштіс мудеритны. Сійӧ пуктіс прилавок вылӧ став сезоннӧй тӧварсӧ да сувтӧдіс табличка, кытчӧ вӧлі гижӧма: «Ставыс 5 центӧн». Тайӧ вӧлі АӦШ-ын медводдза донтӧма вузасьӧм. Смена пыдди сійӧ вӧчис выручка, мый векджык чукӧрмыліс квайт лунӧн. Та бӧрын сійӧ решитіс восьтыны ассьыс делӧ, кӧні эськӧ вӧліны фиксируйтӧм донъяс да пырся донтӧма вузасьӧм. Тадзи чужис XX нэм заводитчигӧн медся гырысь розничнӧй сетьяс пиысь ӧти[7].
АӦШ-ын этшаникӧн вузасьӧм (статистика)
АӦШ-са Национальнӧй розничнӧй вузасьӧм федерация тшӧкыда йӧзӧдӧ Аттьӧалан лунӧ вузасьӧм йылысь мыччӧдъяс[8]. Бӧръя воясӧ ньӧбасьысьяслӧн ӧтувъя лыдыс вевтыртӧ 200 миллион мортӧс; шӧркодь чек — 400 гӧгӧр доллар.
Статистика петкӧдлӧ, мый АӦШ-ын став розничнӧй вузасьӧмсьыс 20% гӧгӧр вӧчсьӧ сьӧд пекничасянь Рӧштвоӧдз.
Сьӧд пекнича Китайын
Китайын нуӧдӧны ассьыныс ньӧбасян лунсӧ быд во вӧльгым тӧлысь 11-ӧд лунӧ либӧ матысса кадпасъясӧ.
Медводдзаысь сійӧс нуӧдісны Китайын 2009 воын Alibaba Group компаниялӧн водзмӧстчӧмӧн, коді шуис нуӧдны ассьыс «сьӧд пекничасӧ» «Гӧтыртӧмъяслӧн лунӧ».
Сьӧд пекнича Россияын
Медводдзаысь Россияын «сьӧд пекнича» нима вузасьӧмсӧ нуӧдісны 2013 вося ӧшым тӧлысь 6-ӧд лунӧ, став мир пасьта серти вежонӧн сёрӧнджык. 2014 восянь унджык вузасьӧмыс мунӧ ӧти кадӧ став миркӧд, но 19:00 чассянь четвергсянь вежалунӧдз[9]. Кӧть сьӧд пекничаыс овлӧ вӧльгым тӧлысьын, ӧткымын вузасьысьяс вӧдитчӧны тайӧ терминлӧн популярносьтӧн да тӧдсалунӧн, нуӧдӧны татшӧм ним улын вузасьӧмъяс во чӧж. Сысянь заводитчӧ тӧвся вузасян сезон[10].
2018 воын сьӧд пекнича дырйи онлайн вузалӧмлӧн ыдждаыс вӧлі 15 млрд шайтысь унджык, воддза восяысь 2 пӧв унджык[11]. 2019 воын донъялӧм серти, Россияын онлайн-вузасьӧмлӧн ыдждаыс воис 22,3 млрд шайтӧдз[12].
Россияын «Black Friday» вузӧс пас йылысь вензьӧм
2016 воын Россияса «Блэк Фрайдэй» компания ним вылӧ вӧлі регистрируйтӧма «Black Friday» вузӧс пас[13]. Татшӧм ногӧн компания збыльысь монополизируйтіс «Black Friday» пасӧн вӧдитчӧмсӧ ӧтуввезйын вузасигӧн.
2017 воын Федеральнӧй антимонопольнӧй служба, ӧтуввез-вузасян компанияяслӧн ассоциациялысь шыӧдчӧм видлалӧм бӧрын (ӧтувтӧ 30 гӧгӧр ритейлер, на лыдын «М.Видео», Media Markt и KupiVip), шуис «Блэк Фрайдэй» ичӧт кывкутана котырлысь «Black Friday» вузӧс пас ньӧбӧмсӧ да сы вылӧ исключительнӧй правосӧ абу веськыд конкуренция актӧн[14][15].
2018 воын интеллектуальнӧй правояс кузя ёрд вынсьӧдіс Федеральнӧй антимонопольнӧй службалысь шуӧмсӧ[16].
Пасйӧдъяс
- ↑ Черная пятница (Black Friday) 2020 в Фокстроте - распродажа, скидки, акции на Блекфрайдей в Киеве и Украине. www.foxtrot.com.ua. Шыӧдчан кадпас: 21 вӧльгым тӧлысь 2020. Архивируйтӧма 27 вӧльгым тӧлысь 2020.
- ↑ [1966] «Black Friday» (day after Thanksgiving) (англ.). American Dialect Society. Шыӧдчан кадпас: 19 вӧльгым тӧлысь 2012. Архивируйтӧма оригинала 13 йирым тӧлысь 2008 года.
- ↑ Ben Zimmer. The Origins of "Black Friday" (англ.). Thinkmap Visual Thesaurus. Шыӧдчан кадпас: 19 вӧльгым тӧлысь 2012. Архивируйтӧма оригинала 27 вӧльгым тӧлысь 2012 года.
- ↑ Zimmer, Ben The Origins of "Black Friday" (англ.). Word Routes (25 вӧльгым тӧлысь 2011). Шыӧдчан кадпас: 20 вӧльгым тӧлысь 2017. Архивируйтӧма 29 тӧвшӧр тӧлысь 2012.
- ↑ Почему «черная пятница» не работает в России и ждать ли улучшений — Мнение управляющего директора Criteo Архивса копия 7 вӧльгым тӧлысь 2016 Wayback Machine ресурсын // vc.ru, 4 ноября 2016
- ↑ История Черной пятницы. Почему ее так любят американцы?, Habr (18 вӧльгым тӧлысь 2016). Шыӧдчан кадпас: 14 вӧльгым тӧлысь 2024.
- ↑ Почему «Черную пятницу» называют черной, откуда берутся огромные скидки и причем тут два американских президента, Культурология. Шыӧдчан кадпас: 14 вӧльгым тӧлысь 2024.
- ↑ Black Friday Weekend Shines as Shoppers Line up for Deals. Шыӧдчан кадпас: 30 вӧльгым тӧлысь 2011. Архивируйтӧма оригинала 29 вӧльгым тӧлысь 2011 года.
- ↑ "Черная пятница" вышла за рамки // Коммерсантъ. — 2014-01-12. Архивировано 19 ӧшым тӧлысь 2018 года.
- ↑ Черная пятница-2024: когда будет, что выгодно покупать, советы экспертов, РИА Новости (2024.11.19). Шыӧдчан кадпас: 5 ӧшым тӧлысь 2024.
- ↑ Онлайн-продажи в России во время "Черной пятницы" выросли в два раза. ТАСС. Шыӧдчан кадпас: 19 ӧшым тӧлысь 2018. Архивируйтӧма 19 ӧшым тӧлысь 2018.
- ↑ Россияне за три дня черной пятницы потратили в интернет-магазинах 22,3 млрд рублей - Hi-Tech Mail.ru. Шыӧдчан кадпас: 3 ӧшым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 29 вӧльгым тӧлысь 2021.
- ↑ Товарный знак "Black Friday" в реестре товарных знаков Роспатента. new.fips.ru. Шыӧдчан кадпас: 16 ӧшым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 2 ӧшым тӧлысь 2021.
- ↑ Исключительное использование бренда Black Friday признали незаконным. РБК. Шыӧдчан кадпас: 16 ӧшым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 16 ӧшым тӧлысь 2019.
- ↑ Ритейлеры отстояли «черную пятницу». Ведомости. Шыӧдчан кадпас: 16 ӧшым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 16 ӧшым тӧлысь 2019.
- ↑ Карточка дела № СИП-491/2017 в системе "Мой арбитр". kad.arbitr.ru. Шыӧдчан кадпас: 16 ӧшым тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 16 ӧшым тӧлысь 2019.