Важ Индияса календар

Босьтӧма Рувикиысь
1871—1872 воясся индуизм календарысь лист бок

Важ Индияса календар (рочӧн Древнеиндийский календарь), Панчанга (санскрит पञ्चाङ्ग) kb, Панджика — Индия субконтинентын да Асыв-Лунвыв Азияын традиционнӧя вӧдитчан унапӧлӧс луна-шондіа календаръясысь ӧти, социальнӧй да индуизм религия могъяс вылӧ содтӧд региональнӧй вариантъясӧн.

Эраяс:

  • Викрам-самват — м. э. 57-ӧд во
  • Сак эра — 78-ӧд во
  • Гупта эра — 320-ӧд во

История

12 зодиак знаклӧн ксилография

Календарыс подулавсьӧ сидерическӧй во вылӧ шонді цикл вылӧ да тӧлысь циклъяс корректируйтӧм вылӧ быд куим во, но торъялӧны Тӧлысь циклъясӧн либӧ Шонді циклъясӧн да тӧлысь нимъясӧн, а сідзжӧ Выль во заводитчӧмӧн[1]. Разнӧй региональнӧй календаръясысь медся туялӧма да тӧдса индуистскӧй календаръясӧн лоӧны Шаливахана Шака, кодӧс аддзӧма Индия лунвылын Декан регионын; Викрам Самват (Бикрами), кодӧс аддзӧма Непалын, Индия войвыв да шӧр регионъясын - ставныс найӧ тӧдчӧдӧны тӧлысьлысь цикл. Тайӧ календаръясас воыс заводитчӧ тулыснас. Татшӧм регионъясын, кыдзи Тамил Наду да Керала, ёнджыка пыдди пуктӧны шонді цикл, и сійӧс шуӧны Тамил календарӧн (кӧть тамил календарын вӧдитчӧны тӧлысь нимъясӧн, кыдзи индуиизм календарын) да Малаялам календарӧн, и найӧ заводитчӧны миян эраӧдз 1 сюрсвося мӧд джынйын[2][3]. Индуизм календарсӧ мукӧддырйи шуӧны Панчангамӧн (पञ्चाङ्ग), кодӧс сідзжӧ тӧдӧны кыдзи Панджика Асыввыв Индияын[4].

Важ Индияса календарлӧн тэчасногыс сідзжӧ паныдасьлӧ еврей, китайса да вавилон календаръясын, но торъялӧ григорий календарысь[5]. Григорий календар содтӧ тӧлысьӧ содтӧд лунъяс, медым веськӧдны дас кык тӧлыся цикл костын торксьӧмсӧ (354 тӧлыся лун)[6] да матӧ 365 шондіа лун костын торъялӧмсӧ, индуизм календар видзӧ тӧлыся тӧлысьлысь ӧтторъялунсӧ, но пыртӧ содтӧд тыр тӧлысь сьӧкыд правилӧяс серти, 32-33 тӧлысь мысти ӧтчыдысь, медым гарантируйтны, мый урожайкӧд йитчӧм гажъяс да обрядъяс лоасны лӧсялана сезонӧ[5][3].

Индуизм календаръясӧн вӧдитчӧмаӧсь Индия субконтинентын ведическӧй кадсянь да ӧнӧдз на вӧдитчӧны индусъяс став мирын, торйӧн нин индуизм гажъяслысь кадпасъяс тӧдмалӧм могысь. Индияса водз буддийскӧй котыръяс примитісны важ ведическӧй календар, сёрӧнджык Викрами календар, а сэсся местнӧй буддийскӧй календаръяс. Буддийскӧй гажъяс важмозыс планируйтсьӧны тӧлысь система серти[7]. Буддийскӧй календар да традиционнӧй тӧлыся-шондіа календарьяс Камбоджаын, Лаосын, Мьянмаын, Шри-Ланкаын да Таиландын сідзжӧ подулавсьӧны индуистскӧй календарлӧн важджык вариант вылӧ. Дзик жӧ тадзи важ джайнскӧй традицияяс кутчысисны сійӧ жӧ луна-шонді системаӧ, кыдзи и индуистскӧй календар праздникъяс кежлӧ. Но буддийскӧй да джайнистскӧй календар системаяс вӧдитчисны Буддалысь да Махавиралысь олан каднас ориентир пыдди[8][9][10].

Индуизм календар тӧдчана сідзжӧ индуистскӧй астрологиялы да зодиак системалы, а сідзжӧ Ен петкӧдчан торъя лунъяс да видз лунъяс (экадаши) соблюдайтӧм вылӧ.

Пасйӧдъяс

  1. B. Richmond. Time Measurement and Calendar Construction : [англ.]. — 1956. — P. 80–82.
  2. B. Richmond. Time Measurement and Calendar Construction : [англ.]. — 1956. — P. 80–82.
  3. 3,0 3,1 Christopher John Fuller, 2004, с. 109–110.
  4. Klaus K. Klostermaier, 2007.
  5. 5,0 5,1 Eleanor Nesbitt, 2016, с. 122–123.
  6. Orazio Marucchi. Christian Epigraphy: An Elementary Treatise with a Collection of Ancient Christian Inscriptions Mainly of Roman Origin. — Cambridge University Press, 2011. — P. 289. — ISBN 978-0-521-23594-5. Архивная копия от 7 тӧвшӧр тӧлысь 2019 на Wayback Machine, Quote: «the lunar year consists of 354 days».
  7. Anita Ganeri. Buddhist Festivals Through the Year. — BRB, 2003. — P. 11–12. — ISBN 978-1-58340-375-4. Архивная копия от 7 тӧвшӧр тӧлысь 2019 на Wayback Machine
  8. Jeffery D Long. Jainism: An Introduction. — I.B.Tauris, 2013. — P. 6–7. — ISBN 978-0-85771-392-6. Архивная копия от 7 тӧвшӧр тӧлысь 2019 на Wayback Machine
  9. John E. Cort, 2001, с. 142–146.
  10. Robert E. Buswell Jr. The Princeton Dictionary of Buddhism / Robert E. Buswell Jr., Donald S. Lopez Jr.. — Princeton University Press, 2013. — P. 156. — ISBN 978-1-4008-4805-8. Архивная копия от 7 тӧвшӧр тӧлысь 2019 на Wayback Machine

Литература

роч кыв вылын
  • Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
мӧд кывъяс вылын
  • Pingree, D. Jyotihśāstra : Astral and Mathematical Literature (англ.). — Otto Harrassowitz, 1981. — ISBN 978-3447021654.
  • Plofker K. Mathematics in India (англ.). — Princeton University Press, 2009. — ISBN 0-691-12067-6.
  • Reingold and Dershowitz, Calendrical Calculations, Millennium Edition, Cambridge University Press, latest 2nd edition 3rd printing released November 2004.
  • S. Balachandra Rao, Indian Astronomy: An Introduction, Universities Press, Hyderabad, 2000.
  • Rai Bahadur Pandit Gaurishankar Hirachand Ojha, The Paleography of India, 2 ed., Ajmer, 1918, reprinted Manshuram Manoharlal publishers, 1993.
  • Yukio Ohashi. Highlights of Astronomy, Volume 11B / Johannes Andersen. — Springer Science, 1999. — ISBN 978-0-7923-5556-4.
  • Kim Plofker. Mathematics in India. — Princeton University Press, 2009. — ISBN 978-0-691-12067-6.

Ыстӧгъяс