Удмуртия Республикалӧн канму лун
| Удмуртия Республикалӧн канму лун | |
|---|---|
| Сикас | Удмуртиялӧн национальнӧй гаж |
| Вежӧртас | Вотяк асшӧрлуна обласьт лӧсьдӧм йылысь Декрет кырымалӧм |
| Пасйӧны | Удмуртияын олысь войтыр |
| Кадпас | вӧльгым тӧлысь 4-ӧд лун |
| Празднуйтӧм | йӧзкостса гажӧдчӧмъяс, ыдджыд программа |
| Традицияяс | национальнӧй сёян-юан видлӧм |
| Йитчӧма | Войтыр ӧтувтчан лун |
Удмуртия Республикалӧн канму лун (удмурт Удмуртилэн кунлык басьтон нуналэз, рочӧн День Госуда́рственности Удму́ртской Респу́блики) — Удмуртиялӧн национальнӧй гаж, пасйӧны быд во вӧльгым тӧлысь 4-ӧд лунӧ Войтыр ӧтувтчан лункӧд тшӧтш. Гажыс нэммӧдӧ республикаын национальнӧй канму, экономика да культура боксянь тэчӧм-лӧсьӧдӧмын кузь да сьӧкыд процесс да ӧнія Удмуртияын олысь став войтырлысь ӧтувъялун[1].
История
1920 вося вӧльгым тӧлысь 4-ӧд лунӧ Ставроссияса центральнӧй исполнительнӧй комитет да Народнӧй комиссаръяслӧн Сӧвет примитісны Вотяк асшӧрлуна обласьт котыртӧм йылысь декрет да пуктісны Удмуртиялысь канмулун лӧсьӧдӧмлы подув [2][1].
Вотяк асшӧрлуна обласьтлы сетісны неыджыд мутас. Сэтчӧ эз пырны Сарапул, Воткинск, Елабуга каръяс, Бондюжскӧй да Кизнерскӧй районъяс. Удмуртия воштіс судоходнӧй Кама юсӧ сылӧн пристаньясӧн, Вятка да Кильмези, кыті кылӧдлісны вӧр. Вӧлі орӧдӧма овмӧс йитӧдъяс, мый вӧсна лои тупкыны Воткинскӧй завод. 100 сюрс гӧгӧр удмурт коли автономияысь бокын. Автономиялӧн юркарӧн вӧлі индӧма Глазов кар. Ижевскса, автономияса медся ыджыд карса, веськӧдлысьяс ӧткажитчисны шуны Глазовсӧ юркарӧн.
1921 во чӧжӧн вӧлі лӧсьӧдӧма выль канму органъяслысь тэчас — революционнӧй комитетъяс сеталісны власьтсӧ Сӧветъяслӧн исполкомъяслы. Тайӧ жӧ воас шуӧма вуджӧдны юркарсӧ Ижевск карӧ. Но канму тэчӧмын мытшӧдъясыс нӧшта ёсьмисны меставывса бюджет лӧсьӧдӧмын обласьтлысь инӧдъяссӧ да асшӧрлунсӧ ёна дзескӧдӧм вӧсна. 1924 вося ӧшым тӧлыссянь Вотяк асшӧрлуна обласьтса исполком эз ӧтчыдысь вӧзйы шӧр органъяслы вуджӧдны асшӧрлуна областьсӧ Удмуртияса войтыръяслӧн социалистическӧй республикаӧ, но сылы ӧткажитлісны.
1928 вося лӧддза-номъя тӧлысь 28-ӧд лунӧ автономиялысь статус кыпӧдӧм пыдди сійӧс вӧлі пыртӧма Нижегородскӧй крайӧ, збыльысьсӧ лоӧма сылы сырьё содтӧдӧн. Вотяк асшӧрлуна обласьтлы быть лои нарядъяс серти ыстыны лэдзны вӧр зэв уна мортӧс, медсясӧ кресьтянаӧс, эз вӧв позянлуныс сӧвмӧдны ассьыс промышленностьсӧ, социальнӧй юкӧнсӧ.
1934 вося ӧшым тӧлысь 28-ӧд лунӧ, Удмуртскӧй Автономнӧй Сӧветскӧй Социалистическӧй Республика артмӧдӧм вӧсна Удмуртияӧс мездӧмаӧсь Нижегородскӧй крайысь, но пыртӧмаӧсь Кировскӧй крайӧ, кӧні сійӧ вӧлӧма во джын.
1937 воын вӧлі вынсьӧдӧма УАССР-лысь медводдза Оланподув. Сэки жӧ республикаӧ пыртӧмаӧсь Сарапул да Воткинск каръяс да налысь районъяс. 1939 воын вӧлі котыртӧма Камбарскӧй да Кизнерскӧй районъяс.
1991 вося йирым тӧлысь 11-ӧд лунӧ УАССР-са Верховнӧй Сӧветлӧн сессия канму суверенитет йылысь примитӧм Декларация серти шуис вежны Удмуртскӧй Автономнӧй Сӧветскӧй Социалистическӧй Республика нимсӧ Удмурт Республика вылӧ.
1993 вося вӧльгым тӧлысь 4-ӧд лунӧ вынсьӧдӧма Удмурт Республикалӧн кып да дӧрапас йылысь шуӧмъяс. 1994 вося ӧшым тӧлысь 7-ӧд лунӧ вынсьӧдӧма Удмурт Республикалысь Оланподув. 1996 вося вӧльгым тӧлысь 17-ӧд лунӧ Москваын вӧлі кырымалӧма «Россия Федерацияса канму власьт органъяс да Удмурт Республикаса канму власьт органъяс костын веськӧдланторъяс да полномочиеяс юклӧм йылысь сёрнитчӧм», кӧні вӧлі признайтӧма сылысь инӧд ас кежысь решайтны канму тэчасногкӧд, бюджеткӧд, оланпастэчаскӧд, судостроениекӧд, ортсыса экономическӧй уджкӧд йитчӧм проблемаяссӧ. 1995 восянь медвылыс представительнӧй, законодательнӧй да контрольнӧй органӧн лоис Каналан Сӧвет.
Канму власьт органъяслӧн системаыс пыр бурмӧ. 2000 воын республика вуджис парламентскӧй республикасянь президентӧн веськӧдлан формаӧ. Йирым тӧлысь 15-ӧд лунӧ бӧрйисны Удмурт Республикаса медводдза Президентӧс[1].
Пасйӧм
Гаж дырйи Удмуртияса быд районын нуӧдӧны уна сикас мероприятие, кӧні тӧдчӧдӧны войтырлысь ӧтувъялунсӧ. Сідзжӧ быть колана юкӧнӧн лоӧ республикаын олысь войтырлӧн сёян-юанӧн чӧсмасьӧм да национальнӧй шылада котыръяслӧн петкӧдчӧм[3][4].
Пасйӧдъяс
- ↑ 1 2 3 4 ноября Удмуртия отмечает 95-летие государственности. Редакция газеты «Удмуртская правда» (3 вӧльгым тӧлысь 2015). Шыӧдчан кадпас: 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018. Архивируйтӧма оригинала 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018 года.
- ↑ 4 НОЯБРЯ - ДЕНЬ НАРОДНОГО ЕДИНСТВА. Информационно-аналитическоe управление Администрации города Ижевска. Шыӧдчан кадпас: 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018. Архивируйтӧма 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018.
- ↑ Программа праздничных мероприятий, посвященных Дню народного единства и Дню государственности Удмуртии. Информационно-аналитическоe управление Администрации города Ижевска (25 йирым тӧлысь 2017). Шыӧдчан кадпас: 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018. Архивируйтӧма 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018.
- ↑ Как отпраздновали День народного единства в городах и районах Удмуртии. ИА «УДМУРТИЯ» (5 вӧльгым тӧлысь 2017). Шыӧдчан кадпас: 27 лӧддза-номъя тӧлысь 2018. Архивируйтӧма 12 ӧшым тӧлысь 2017.