3 сюрсво
3-ӧд (коймӧд) сюрсво — сюрсво, Григорий календар серти пансьӧ 2001 вося тӧвшӧр тӧлысь 1 лунӧ да помасьӧ 3000 вося ӧшым тӧлысь 31-ӧд лунӧ. Тайӧ ӧнія сюрсво. Сійӧ заводитчис 24 во сайын и помасяс 976 во мысти.
Наука
• 2005 во — вӧлі экспериментальнӧя эскӧдӧма кварк-глюонная плазмалысь (RHIC) эмлунсӧ;
• 2005 во — необратимые квантовые вычисления;
• 2012 во — Хиггслысь Бозон восьтӧм[1][2][3][4] (CERN, эксперименты ATLAS и CMS);
• 2015 во — расшифруйтӧма Мамонтъяслысь геном[5];
• 2016 во — LIGO команда зафиксируйтӧма космос йирӧ кык кысканінлӧн ӧтувтчӧмысь гравитационнӧй гыяс[6];
• 2019 во — астрономия историяын космос йирӧ кысканінлӧн вуджӧр медводдзаысь фотографируйтӧм[7].
Культура
• Зэв ёна сӧвмис да паськаліс ӧтуввез, тшӧтш мобильнӧй ӧтуввез да социальнӧй везъяс. Ӧтуввез лоис медшӧр юкӧнӧн культураын, СМИ-ын, сёрнитӧмын да прӧст кад коллялӧмын;
• Зэв ёна паськалісны видеоворсӧмъяс. Видеоворсӧмъяслӧн нндустрияыс панйис кино да музыка индустриясӧ[8].
Лоӧмторъяс
• 2001 вося кӧч тӧлысь 11-ӧд лун — АӦШ-ын террористическӧй актъяс;
• 2002 вося тӧвшӧр тӧлысь 1 лун — Европаса Союзын евро банкнотаяс да сьӧмпас пыртӧм;
• 2002 вося ода-кора тӧлысь 20-ӧд лун — Асыввыв Тимор Республикалысь асшӧрлун йӧзӧдӧм;
• 2003 вося рака тӧлысь 20-ӧд лун — 2011 вося ӧшым тӧлысь 15-ӧд лун — Иракын вӧйна;
• 2004 вося урасьӧм тӧлысь 4-ӧд лун — мирын зэв ыджыд социальнӧй вез Facebook лӧсьӧдӧм;
• 2008 вося урасьӧм тӧлысь 17-ӧд лун — Косово Республикалысь асшӧрлун йӧзӧдӧм;
• 2011 вося рака тӧлысь 15-ӧд лун — Сирияын гражданскӧй вӧйны заводитчӧм[9];
• 2014 вося урасьӧм тӧлысь — Донбассын вооружённӧй конфликт заводитчӧм;
• 2020 вося рака тӧлысь 11-ӧд лун — Ставмирса дзоньвидзалун организация (ВОЗ) шуис COVID-19 пандемиеяӧн;
• 2022 вося урасьӧм тӧлысь 24-ӧд лун — Украинаын военнӧй действиеяс заводитчӧм;
• 2023 вося урасьӧм тӧлысь 6-ӧд лун — Турцияын да Сирияын му вӧрӧм.
Тӧдчана йӧз
Каналысьяс
• Владимир Путин — Россия Федерациялӧн президент;
• Джордж Буш — АӦШ-лӧн 43-од президент;
• Барак Обама — АӦШ-лӧн 44-од президент;
Инноваторъяс
• Илон Маск — америкаса асшӧр уджалысь, SpaceX компаниялы подув пуктысь да Tesla компаниялӧн генеральнӧй директор;
• Стив Джобс — америкаса асшӧр уджалысь, изобретатель, Apple корпорациялы подув пуктысьясысь ӧти;
Ыстӧгъяс
- ↑ CERN experiments observe particle consistent with long-sought Higgs boson Архивса копия 29 йирым тӧлысь 2012 Wayback Machine ресурсын — пресс-релиз CERN, 4.07.2012 (англ.)
- ↑ Физики обнаружили претендента на роль бозона Хиггса Архивса копия 8 рака тӧлысь 2016 Wayback Machine ресурсын // Lenta.ru 4.07.2012
- ↑ В ЦЕРНе объявлено об открытии хиггсовского бозона Архивса копия 4 рака тӧлысь 2016 Wayback Machine ресурсын — Elementy.ru, 4.07.2012
- ↑ «Физическое сообщество считает, что хиггсовский бозон открыт» Архивса копия 4 рака тӧлысь 2016 Wayback Machine ресурсын — Elementy.ru, 16.07.12
- ↑ Геном шерстистого мамонта полностью расшифрован, попытка клонирования неизбежна Архивса копия 13 косму тӧлысь 2018 Wayback Machine ресурсын. Материалы портала «Научная Россия».
- ↑ THURSDAY: Scientists to provide update on the search for gravitational waves. ligo.org. Шыӧдчан кадпас: 23 косму тӧлысь 2018. Архивируйтӧма оригинала 12 косму тӧлысь 2018 года.
- ↑ Астрономы получили первую фотографию "тени" чёрной дыры. РИА Новости (20190410T1611+0300Z). Шыӧдчан кадпас: 10 косму тӧлысь 2019. Архивируйтӧма 10 косму тӧлысь 2019.
- ↑ Videogames are a bigger industry than movies and sports combined, thanks to the pandemic Архивса копия 16 сора тӧлысь 2022 Wayback Machine ресурсын — MarketWatch
- ↑ Demonstrations erupt across Syria as unrest sweeps on, The Scotsman (18 March 2011). Архивируйтӧма 15 вӧльгым тӧлысь 2015 вося. Шыӧдчан кадпас: 12 вӧльгым тӧлысь 2011. (англ.)