Во
Во — кад мурталан единица, мый история боксянь унджык культураын петкӧдліс сезонъяс вежласьӧмлысь ӧтчыдся цикл (тулыс, гожӧм, ар, тӧв). Унджык странаын лунпас воыс артмӧ 365 либӧ 366 луна-вояысь, 12 тӧлысьысь, заводитчӧ тӧвшӧр тӧлысь 1 лунсянь да помасьӧ ӧшым тӧлысь 31-ӧд лунӧ. Ӧнія кадӧ во терминӧн вӧдитчӧны тшӧтш кыдз кад серти характеристикаӧн, кыдзи планетаяс бергалӧны кодзувъяс гӧгӧр планетаяс системаын, шуам, Му бергалӧ Шонді гӧгӧр [1].
Лунпас во
Лунпас воыс Григорий да Юлиан календаръясын лоӧ 365 лун абу кассяна воясӧ да 366 лун кассяна воясӧ. Воыслӧн шӧркодь кузьтаыс - 365,2425 луна-воя Григорий календар серти да 365,25 луна-воя Юлиан календар серти.
Лунпас воыс ислам календарын лоӧ 353, 354 либӧ 355 луна-воя - 12 тӧлысь. Воыслӧн шӧркодь кузьтаыс - 354,37 луна-воя, мый тӧдчымӧн этшаджык тропическӧй воысь, и та вӧсна мусульман гажъяс "ветлӧдлӧны" вогӧгӧрся кадъяс серти.
Лунпас воыс еврей календар серти абу кассяна воын артмӧ 353, 354 либӧ 355 луна-вояысь да кассяна воын 383, 384 либӧ 385 луна-вояысь. Волӧн шӧркодь кузьтаыс - 365,2468 луна-воя, тайӧ тропическӧй во дорӧ матын.
Сы вӧсна, мый Мулӧн орбиталӧн параметръясыс да сылӧн бергалан осьыслӧн ориентацияыс эклиптика серти ньӧжйӧ вежсьӧны кадӧн, во терминлӧн тайӧ определениеясыс неуна торъялӧны. Сьӧкыдджык сэк, кор во определениеыс йитчӧма Мулӧн Шонді гӧгӧр сутки чӧж бергалӧмкӧд (шонді календаръяс) либӧ Тӧлысьлӧн да Шонділӧн Му серти ӧта-мӧдлы лӧсялӧмкӧд (тӧлыся-шондіа календаръяс). Сы вӧсна мый Му бергалӧмлӧн кадколастыс Шонді гӧгӧр (кӧть кутшӧм определениеын), Мулӧн шӧр бергалӧмлӧн шӧр кадколастыс Шонді серти (шонділӧн шӧр луна-воя) да Му гӧгӧр Тӧлысь бергалӧмлӧн кадколастъясыс (сидерическӧй, синодическӧй, драконическӧй тӧлысьяс) оз лӧсявны стӧч пропорцияын, став ӧнія календарын лоӧ пыртны стӧчмӧдӧмъяс (кассяна лунъяс, содтӧд тӧлысьяс да с.в.), медым видзны вӧр-васа астрономическӧй циклъяс (во, тӧлысь, луна-воя) вылӧ подуласьӧмӧн кад арталан единицаяслысь ӧткодьлунсӧ.
История
Йӧзыс заводитісны муртавны кадсӧ зэв важысянь да йитісны кадсӧ торъя период серти мӧдпӧвъётана лоӧмторъяскӧд. Лун да вой вежласьӧм сетіс позянлун йӧзлы артавны луна-вояяс (суткияс), Тӧлысьлӧн фазаяс вежсьӧм - тӧлысьяс, а вогӧгӧрся кад вежсьӧм - вояс. Йӧз уна ногӧн лыддьӧны кадколастъяссӧ. Тайӧ унапӧлӧслуныс гӧгӧрвосьӧ сійӧн, мый медшӧр лыдпасъяс костын эз вӧвны стрӧг йитӧдъяс. Шонді петӧм да пуксьӧм, тӧлысьлӧн ӧткодь фазаяс костын кадыс - синодическӧй тӧлысь, енэжтасын Шонділӧн ин повторяйтчӧм - тропическӧй во, эз вӧвны ӧткодьӧсь. Календар сикасыс зависитіс сыысь, кутшӧм шӧр мурталан подув босьтісны йӧзыс.
Важ кадсянь кад мурталӧмын шӧр могнас вӧлі, ӧти-кӧ, велӧдчыны стӧча тӧдмавны вӧр-ва лоӧмторъяслысь повторяйтчан кадсӧ, а мӧд-кӧ, лӧсьӧдны сэтшӧм система, кутшӧм эськӧ сетіс позянлун юклыны тӧдса кадколастсӧ юкӧнъяс вылӧ да тӧдмавны налысь сьӧсьӧн-бӧрсьӧм мунӧмсӧ. Сідзжӧ тӧдчанаторйӧн вӧлі во лыддьӧм вылӧ подув точка бӧрйӧм. Первойсӧ сійӧн лыддьысьліс кутшӧмкӧ тӧдчана лоӧмтор, мый лоӧма сійӧ либӧ мӧд йӧз котыр олӧмын[2].