Айму дорйысьлӧн лун

Босьтӧма Рувикиысь
Learning.svg

Б. Н. Ельцин нима Президентскӧй небӧгаинысь

Arrow-Right.png
Library.png
Тайӧ гижӧдын вӧдитчӧма
Б. Н. Ельцин нима Президентскӧй небӧгаин фондъясысь материалъясӧн
Паськыдджыка
Айму дорйысьлӧн лун
Орден Красной Звезды.jpg
Вынсьӧдӧма 1922 воын
Пасйӧны быд во
Кадпас урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун
Йитчӧма 1918 вося урасьӧм тӧлысьын Гӧрд Армиялӧн германскӧй войскакӧд медводдза тышъясӧн
Логотип РУВИКИ.Медиа Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Айму дорйысьлӧн лун (рочӧн День защитника Отечества) — Россияын да вӧвлӧм СССР-са республикаясын быд во урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ пасъян гаж. 1922 восянь СССР-ын тайӧ лунсӧ быд во пасйылісны кыдзи Гӧрд Армиялысь лун, 1946 восянь — Сӧветскӧй Армиялысь лун, 1949 восянь 1992 воӧдз — Сӧветскӧй Армиялысь да Военно-Морскӧй Флотлысь лун. Урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун вӧлі уджалан лунӧн став сӧветскӧй гражданалы, военнослужащӧйяс кындзи[1].

Сӧветскӧй Союз киссьӧм бӧрын гажсӧ пасйӧны Россияын Айму дорйысьлӧн лунӧн. Сійӧ лоӧ Россияса воинскӧй слава лунӧн. Айму дорйысьлӧн лун — мужичӧйяслӧн да нывбабаяслӧн гаж, кодъяслӧн эм либӧ вӧлі йитӧд оборона юкӧнкӧд[2].

История

[вежны | Вежны кодировкаын]

Россия империяын революцияӧдз вӧльгым тӧлысь 26-ӧд лунӧ пасйылісны Георгиевскӧй кавалеръяслысь лун. Гажсӧ вӧлі сиӧма 1769 воын орден лӧсьӧдан лунлы. Паськыдджык Айму дорйысьяслы сиӧм лун Россияын эз вӧв[3].

1918 вося тӧвшӧр тӧлысь 15 (28) лунӧ Сӧветскӧй Россияса народнӧй комиссаръяслӧн Сӧвет йӧзӧдіс Гӧрд Армия котыртӧм йылысь Декрет (йӧзӧдӧма 1918 вося тӧвшӧр тӧлысь 20-ӧд лунӧ (урасьӧм тӧлысь 2-ӧд лунӧ)[4]). Фронт вылын заводитісны гижавны выль армияӧ салдат-доброволечьясӧс[5].

Урасьӧм тӧлысь 18-ӧд лунӧ германскӧй да австро-венгерскӧй войска заводитісны наступайтны став Асыввыв фронт пасьта. Урасьӧм тӧлысь 21-ӧд лунӧ вӧлі котыртӧма Петроград революционнӧя дорйӧм кузя комитет Яков Свердлов юрнуӧдӧм улын. Урасьӧм тӧлысь 22-ӧд лунӧ рытнас Владимир Ленин корӧм серти Петроградӧ воис Могилевысь Медвылыс главнокомандующӧйлӧн штабса начальник, вӧвлӧм генерал Михаил Бонч-Бруевич, коді збыльвылас веськӧдліс Сӧветскӧй Россияӧс ортсыса врагысь дорйӧмӧн. Совещание бӧрын Бонч-Бруевич босьтчис уджавны Смольныйын, кӧні овмӧдчис Ленин кабинеткӧд орчча жырйӧ[6].

1918 вося урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ вӧлі йӧзӧдӧма СНК-лысь урасьӧм тӧлысь 21-ӧд лунся «Социалистическӧй Айму ӧпасносьтын!» шыӧдчӧм[7], а сідзжӧ Николай Крыленколӧн «Военнӧй главнокомандующӧйлӧн шыӧдчӧм», коді помасьліс татшӧм кывъясӧн: «<…> Ставлы босьтны ӧружье. Ставӧн революция дорйӧм вылӧ»[7]. Урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ СНК-са председатель Ленин йӧзӧдіс «Правда» газетын «Мир либӧ вӧйна» статья, кӧні чорыда сулаліс сы дор, мый колӧ пырысь-пыр вӧчны мир; статья помын сійӧ чуксаліс:

… дасьтыны революционнӧй армиясӧ колӧ оз кывъясӧн да горзӧмъясӧн (кыдзи дасьтісны сійӧс найӧ, кодъяс тӧвшӧр тӧлысь 7-ӧд лунсянь нинӧм эз вӧчны весиг сы могысь, медым заводитны сувтӧдны миянлысь пышйысь войскаӧс), а организационнӧй уджӧн, делӧӧн, серьёзнӧй, став йӧзса, вына армия котыртӧмӧн

Урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ гырысь каръясын мунісны уна йӧза митингъяс, заводитчис доброволечьясӧс Гӧрд Армияӧ гижӧдӧм, а урасьӧм тӧлысь 25-ӧд лунӧ фронт вылӧ мӧдӧдчисны красноармеечьяслӧн медводдза отрядъяс[8].

Урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун бӧрын гӧрд отрядъяс заводитісны водзсасьны германскӧй войскалы. Валка карын немецкӧй частьяскӧд заводитісны тышкасьны латыш стрелокъяс. «Правда» газет урасьӧм тӧлысь 24-ӧд лунӧ гижис: «Валкаын немецкӧй войскакӧд тышкасьӧ латышъяслӧн 300 морта отряд». Вӧліны тышъяс Псков дорын, Ревель дорын, Гдов дорын[9].[8].

  • Гӧрд Армия лӧсьӧдӧм йылысь Декрет

    Гӧрд Армия лӧсьӧдӧм йылысь Декрет

  • Генерал фон Эйхгорн оккупируйтӧм Минскын, 1918.02

    Генерал фон Эйхгорн оккупируйтӧм Минскын, 1918.02

  • Германия империялӧн войска. Киев, 1918.03

    Германия империялӧн войска. Киев, 1918.03

  • Немеч: «Россия паныдалӧ миянӧс сывтырйӧн» (одесса журналысь серпас, 1918.03)

    Немеч: «Россия паныдалӧ миянӧс сывтырйӧн» (одесса журналысь серпас, 1918.03)

  • «Социалистическӧй Айму ӧпасносьтын!» шыӧдчӧмӧн листовка, 1918.02.21

    «Социалистическӧй Айму ӧпасносьтын!» шыӧдчӧмӧн листовка, 1918.02.21

Урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ асывнас германскӧй курьер вайис Совнаркомлы ультиматум; мӧвпалӧм вылӧ вӧлі сетӧма 48 час[10]. РСДРП(б) ЦК заседание вылын Ленин, ёна водзсасьӧм вылӧ видзӧдтӧг, ышӧдіс ЦК-са членъясӧс примитны ультиматум. Ленин требуйтіс вӧчны мир германскӧй условиеяс вылын. Сійӧ шуис, мый колӧ «любӧй донӧн видзны пролетарскӧй власьтсӧ»[11][12][13]. Урасьӧм тӧлысь 24-ӧд лунлы паныда войӧ сійӧс примитісны. Но тышъяс мунісны рака тӧлысь 3-ӧд лунӧ мирнӧй договор кырымалӧмӧдз[9].

Урасьӧм тӧлысь 26-ӧд лунӧ РСФСР-са народнӧй комиссаръяслӧн Сӧвет примитіс власьтлысь став органсӧ Москваӧ вуджӧдӧм йылысь шуӧм.

1918 вося рака тӧлысь 3-ӧд лунӧ вӧлі кырымалӧма Брестса мир Германиялӧн условиеяс вылын.

Гаж лӧсьӧдӧм[вежны | Вежны кодировкаын]

1919 вося тӧвшӧр тӧлысь 10-ӧд лунӧ Гӧрд Армиялӧн Медвылыс военнӧй инспекцияса председатель Николай Подвойский мӧдӧдӧ ВЦИК-ӧ вӧзйӧм пасйыны Гӧрд Армиялысь юбилейсӧ тӧвшӧр тӧлысь 28-ӧд лунӧ:

Тӧвшӧр тӧлысь 28-ӧд лунӧ тырӧ во Народнӧй комиссаръяс Сӧветӧн Гӧрд Армия котыртӧм йылысь декрет йӧзӧдан лунсянь. Окота эськӧ вӧлі пасйыны Гӧрд Армия котыртӧмсянь вося юбилейсӧ тӧвшӧр тӧлысь 28-ӧд лунӧ, декрет лэдзан лунӧ.

Псковын Гӧрд Армиялысь юбилей пасъян афиша, 1919.02.23[14].

Сылӧн корӧмыс воис сёрмӧмӧн да видлавсис сӧмын тӧвшӧр тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Та вӧсна ВЦИК ӧткажитіс вӧзйӧм сёрмӧм вӧсна. Та вылӧ видзӧдтӧг, тӧвшӧр тӧлысь 24-ӧд лунӧ МосСӧветлӧн Президиум видлалӧ «Гӧрд Армия котыртӧмсянь во тырӧмлы сиӧм гаж котыртӧм йылысь» юалӧм да ӧтувтӧ гажсӧ Гӧрд козин лункӧд — урасьӧм тӧлысь 17-ӧд лункӧд. Гӧрд козин лунсӧ кӧсйисны вӧчны кыдзи аслыспӧлӧс благотворительнӧй акция, кор колӧ вӧлі козьнавны гӧрд армеечьяслы козинъяс. Но сы вӧсна мый урасьӧм тӧлысь 17-ӧд луныс веськаліс выльлун вылӧ, Гӧрд козин лунсӧ да Гӧрд Армиялысь юбилейсӧ вуджӧдісны матысса вежалунӧ, мӧд ногӧн кӧ, урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун вылӧ. «Правда» газет юӧртліс:

Россия пасьтала Гӧрд козин лунсӧ вуджӧдӧмаӧсь урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лунӧ. Тайӧ лунӧ каръясын да фронт вылын лоӧ котыртӧма Гӧрд Армия котыртӧмсянь, тӧвшӧр тӧлысь 28-ӧд лунсянь, во тырӧм пасйӧм.

Сэсся гажсӧ некымын во кежлӧ вунӧдлісны да бӧр лӧсьӧдісны 1922 воын. 1922 вося тӧвшӧр тӧлысь 27-ӧд лунӧ вӧлі йӧзӧдӧма ВЦИК Президиумлысь Гӧрд Армиялӧн 4 вося юбилей йылысь постановление, кӧні висьтавсис[15]:

Гӧрд Армия йылысь Сӧветъяслӧн став Россияса IX съездлӧн постановление серти ВЦИК Президиум юӧртӧ исполкомъяслы Гӧрд Армия котыртӧмлӧн локтан юбилей йылысь (урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун).

Россияын Айму дорйысьлысь лун пасйӧм

[вежны | Вежны кодировкаын]

Россия Федерацияса Медвылыс Сӧветлӧн оборона да безопасносьт кузя комитетлӧн водзмӧстчӧм серти гажлысь выль нимсӧ вӧлі пыртӧма «Россия Федерациялы тӧдчана лун — Айму дорйысьяслысь лун — индӧм йылысь» Россия Федерацияса Медвылыс Сӧвет Президиумлӧн 1993 во урасьӧм тӧлысь 8-ӧд лунся 4423-1 №-а Шуӧмӧн.

2002 восянь Россия Федерацияса Канму Думалӧн решение серти урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун Россияын лоӧ шойччан лунӧн да тайӧ лунсӧ пасйӧны кыдзи «Айму дорйысьлӧн лун» «Россияса воинскӧй слава лунъяс да казьтылан лунъяс йылысь» 1995 во рака тӧлысь 13-ӧд лунся 32-ФЗ №-а Федеральнӧй оланпас серти[16]. Тайӧ оланпас сертиыс «Айму дорйысьлӧн лун» лоӧ Россия Федерацияын Россияса воинскӧй слава лунӧн.

Александровскӧй садйын Россияса президент Владимир Путин пуктӧ венок Тӧдтӧм Салдат гу дорӧ, 2008.02.23

Россияын урасьӧм тӧлысь 23-ӧд лун — став йӧзлы гаж, сійӧс пасйӧны и уджалан коллективъясын, и школаясын, и семьяясын.

Москваын эм традиция — Кремль стен дорын кыпыд церемония, Тӧдтӧм Салдат гу дорӧ венокъяс пуктӧм. Александровскӧй садйӧ локтӧны Россияса Президент, Федеральнӧй Собраниелӧн кыкнан палатаса веськӧдлысьяс, военнӧй веськӧдлысьяс, власьтлӧн мукӧд юкӧнса чинаяс, политическӧй партияясӧн юрнуӧдысьяс, вичкоса веськӧдлысьяс[17]. Минут чӧв олӧм бӧрын юргӧ канму кып, сэсся торжественнӧй маршӧн прӧйдитӧ почёт карауллӧн рота. Торъя уна йӧза мероприятиеяс котыртлӧны и политическӧй партияяс. Рытнас странаса медвылыс веськӧдлысьяс локтӧны Айму дорйысьлӧн лунлы сиӧм гажӧдчан концерт вылӧ. Сідзжӧ рытнас Москваын да Россияса уна мукӧд карын нуӧдӧны праздничнӧй салют[18].

Комиын Айму дорйысьлысь лун пасйӧм

[вежны | Вежны кодировкаын]

Айму дорйысьлысь лунсӧ Коми Республикаын пасйӧны кыпыда. Пырджык Айму дорйысьлӧн лун заводитчӧ «Нэмӧвӧйся слава» мемориал да воин-интернационалистъяслы паметник дорӧ дзоридзьяс пуктӧмсянь[19].

Быдлаын котыртӧны выставкаяс, турниръяс, спорт ордйысьӧмъяс, концертъяс, гажъяс[20][21].

Пасйӧдъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]
  1. ↑ День защитников Отечества. Шыӧдчан кадпас: 18 лӧддза-номъя тӧлысь 2022.
  2. ↑ Поздравление Владимира Путина по случаю Дня защитника Отечества. news.1777 (23 урасьӧм тӧлысь 2024). Шыӧдчан кадпас: 10 лӧддза-номъя тӧлысь 2024.
  3. ↑ Константин Медведев. 23 февраля - День защитника Отечества. Чем важен этот праздник для нас? Российское историческое общество. Шыӧдчан кадпас: 17 тӧвшӧр тӧлысь 2025.
  4. ↑ Газета Временного рабочего и крестьянского правительства. — 20 января (2 февраля) 1918. — № 13 (58). — С. 1.
  5. ↑ Черепанов А. И. «Под Псковом и Нарвой». — М. : Воениздат, 1956. — С. 18.
  6. ↑ Ганин А. В. И. Г. Пехливанов — один из первых историографов Первой балканской войны. Архивса копия 19 рака тӧлысь 2015 Wayback Machine ресурсын // promacedonia.org
  7. ↑ 1 2 Газета Временного рабочего и крестьянского правительства, № 31 (76) от 23 февраля 1918 года, с. 1.
  8. ↑ 1 2 Кораблёв Ю. Защита Республики. Как создавалась Рабоче-крестьянская Красная армия. // Переписка на исторические темы: диалог ведёт читатель. — М.: Политиздат, 1989. — С. 160—161.
  9. ↑ 1 2 Николаев П. А. Интервенция Германии // Интервенция на Северо-Западе России 1917—1920 гг. — Российская академия наук, Институт российской истории, Санкт-Петербургский филиал. — СПб.: «Наука», 1995. — С. 93—99.
  10. ↑ Kotkin, 2014, с. 256.
  11. ↑ Барсенков А. С., Вдовин А. И. История России. 1917—2004 гг. : учеб. пос. для вузов. — М., 2005. — С. 62.
  12. ↑ Ленин В. И. Мир или война (напечатано 23 февраля 1918 г.) // Полн. собр. соч. — Т. 35. — С. 368.
  13. ↑ Войтиков С. С. Развитие взглядов высшего руководства Советской России на военное строительство в ноябре 1917 — марте 1918 г. // Вопросы истории : журнал. — № 10. — 2007.
  14. ↑ С историей формирования Красной армии можно ознакомиться на выставке в Пскове. Архивса копия 14 косму тӧлысь 2021 Wayback Machine ресурсын // pln-pskov.ru
  15. ↑ Историческая справка о дне 23 февраля. Архивса копия 25 тӧвшӧр тӧлысь 2020 Wayback Machine ресурсын // happy-year.narod.ru
  16. ↑ Федеральный закон Российской Федерации № 32-ФЗ от 13 марта 1995 года «О днях воинской славы (победных днях) России». Архивса копия 26 вӧльгым тӧлысь 2021 Wayback Machine ресурсын Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru
  17. ↑ В День защитника Отечества Святейший Патриарх Кирилл возложил венок к могиле Неизвестного солдата у Кремлёвской стены. Шыӧдчан кадпас: 23 урасьӧм тӧлысь 2016. Архивируйтӧма 6 рака тӧлысь 2016.
  18. ↑ Полная программа мероприятий на 23 февраля в Волгограде. Шыӧдчан кадпас: 1 ода-кора тӧлысь 2020. Архивируйтӧма 25 урасьӧм тӧлысь 2018.
  19. ↑ В городах и районах Коми проходят мероприятия ко Дню защитника Отечества, Komiinform. Шыӧдчан кадпас: 21 урасьӧм тӧлысь 2025.
  20. ↑ День защитника Отечества-2023: какие мероприятия пройдут в Коми, Аргументы и факты. Коми. Шыӧдчан кадпас: 21 урасьӧм тӧлысь 2025.
  21. ↑ Сыктывкарцев 23 февраля ждут праздничные мероприятия в честь Дня защитника Отечества, Коми Гор. Шыӧдчан кадпас: 21 урасьӧм тӧлысь 2025.

Ыстӧгъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]
Босьтӧма "https://kv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Айму_дорйысьлӧн_лун&oldid=329846"-ысь