Печӧра-Ылыдзса заповедник

Печӧра-Ылыдзса заповедник
Печӧра-Ылыдзса заповедник
МСОП категория — Ia (Стрӧг вӧр-ва резерват (Канму вӧр-ва заповедник))
Медшӧр юӧр
Ыджда	721 322 га
Лӧсьӧдӧма	1930 во
Веськӧдлысь организация	"Печӧра-Ылыдзса канму заповедник" ФКБУ
Ин
	62°34′30″ с. ш. 58°15′30″ в. д.GЯO
Страна	Россия;
РФ-са субъект	Коми Республика
Медматыс кар	Мылдін посёлок
	pechora-reserve.ru
	Печӧра-Ылыдзса заповедник
	Печӧра-Ылыдзса заповедник
	Медиафайлы на РУВИКИ.Медиа

Печӧра-Ылыдзса канму вӧр-ва заповедник (рочӧн Печоро-Илычский государственный биосферный заповедник) — Войвыв Уралын заповедник, Россия Федерацияын медся нималана заповедникъясысь ӧти.

Заповедниксӧ лӧсьӧдӧма 1930 воын Коми АССР-ын^[1]^[2], Ураллӧн рытыввывса пӧкатъясын, СССР-лӧн европа юкӧнса асыв-войвывса вӧр-ва комплекс ёнджыкасӧ низь видзӧм могысь. Асыввывсянь заповедниксӧ кытшалӧ Пояса гӧра визь, лунвывсянь, войвывсянь да рытыввывсянь Печӧра да Ылыдз юяс. Войвылын заповедник орчча «Югыд ва» национальнӧй парккӧд.

Заповедниклӧн мутасын Маньпупунёр гӧра визь^[3] да гӧра колясъяс^[4], а сідзжӧ ставмирса вӧр-ва озырлун объект — вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс.

История

Россиясын гырысь заповедник котыртӧмлӧн могыс вӧлі видзны дона гӧна зверьясӧс, медводз низьӧс, кодлӧн куыс вӧлі дона да экспорт вылӧ мунысь медшӧрторйӧн. ХХ нэм заводитчигӧн низь кутіс ёна бырны, та вӧсна 1913 воын вӧлі лӧсьӧдӧма куим во кежлӧ найӧс кыйӧм вылӧ запрет, но промыселыс муніс водзӧ. Ковмис лӧсьӧдны торъя видзан мутасъяс. Медводдзаяс лыдын вӧліны вӧзйӧмъяс лӧсьӧдны торъя низь заказникъяс Войвыв Урал рытыввывса пӧкатъясын — Европаын дзик ӧти инын, кӧні низьыс вӧлі кольӧма на. Заказникъяс лӧсьӧдны кӧсйисны Чердын уездын да Печӧра йылын. Бӧръяас вӧлі Ылыдз да Печӧра юяс костса пемыд лыска вӧрлӧн неыджыд участок, сійӧ ӧні заповедниклӧн шӧрын. Заповедник лӧсьӧдӧмын водзмӧстчысьнас вӧлі С. Г. Нат, Вӧлӧгда губерняса лесничӧй, а сэсся вӧр ревизор, 1906 восянь 1913 воӧдз унаысь волӧма тайӧ крайӧ, медым видлавны сэтысь вӧръяссӧ, ваяссӧ да кыйсян прӧмыселъяссӧ, тайӧ кывкӧртӧдъяссӧ йӧзӧдӧма сылӧн кык уджын (1915; 1922).

Вӧзйӧмсӧ заводитісны збыльмӧдны сӧмын 1928 воын, кор зоолог А. Ф. Чиркова сетіс Ставроссияса вӧр-ва видзан котырлӧн Сӧветлы Печӧраӧ научнӧй экспедициялысь Натлысь материалъяс да дженьыдик проект, медым прӧверитны найӧс да чукӧртны резерват котыртӧм могысь колана содтӧд тӧдмӧгъяс. Экспедициясӧ ошкис вӧр-ва видзӧм кузя канму комитет, веськӧдлысьнас индісны Франц Францевич Шиллинджерӧс — Россияын заповедникъяс серти нималана специалистӧс.

1929 вося гожӧмын экспедиция туяліс лоана заповедниклысь районсӧ, пыжъясӧн да подӧн муніс 1500 гӧгӧр километр. Сійӧс помалӧм бӧрын Шиллингер (1929) вӧчис татшӧм кывкӧртӧд: «Союзлӧн европаса юкӧнын, мӧд ногӧн кӧ Коми областьын, низьсӧ видзны позьӧ сӧмын сэк, кор ӧдйӧджык лӧсьӧдасны торъя мога ыджыд национальнӧй парк медся лӧсялана инын. Мӧд ногӧн позьӧ водзвыв висьтавны, мый низьсӧ лоӧ дзикӧдз бырӧдӧма сідз жӧ, кыдзи вӧлі бырӧдӧма мойясӧс». Найӧ вӧзйисны котыртны татшӧм парк-заповедник Вылыс Печӧра да Ылыдз юяс мутасын, кодӧс асыввывсяньыс кытшалӧ Урал мусюр, а войвывсяньыс — Ылыдзлӧн Кожымъю вож. Проектсӧ ошкисны Россияса уна гырысь учёнӧй, на лыдын вӧліны С. А. Бутурлин, М. А. Мензбир, В. А. Варсанофьева, А. А. Чернов, Г. А. Кожевников да мукӧд. Регыд мысти вӧлі йӧзӧдӧма РСФСР-са СНК-лысь 1930 во ода-кора тӧлысь 4-ӧд лунся Шуӧм, кӧні Просвещениелӧн Народнӧй Комиссариатлы тшӧктӧма пятилеткаса план олӧмӧ пӧртӧм могысь котыртны да оформитны квайт выль заповедник, на лыдын «Печӧраса заповедник»^[5]. Водзӧ вылӧ официальнӧй документъясын да йӧзӧдӧмъясын 1951 воӧдз сійӧс шуисны «Печорско-Ылычский», бӧрынджык вӧлі примитӧма ӧнія нимсӧ.

1931 вося сора тӧлысь 30-ӧд лунӧ «Общегосударственнӧй тӧдчанлуна заповедникъяслӧн границаяс йылысь» РСФСР-са СНК-лӧн 826 №-а Шуӧмӧн вынсьӧдӧма заповедниклысь мудоръяссӧ, кыдзи вӧзйис Шиллингерлӧн экспедиция. Резерватлӧн медводдза мутасыс, Печӧра да Ылыдз юкостса естественнӧй мудоръясын, вӧлі 1134,6 сюрс га. И татшӧмӧн сійӧ коли заповедниклӧн медводдза кык дас во чӧж. 1932 вося ода-кора тӧлысь 14-ӧд лунӧ примитӧма «РСФСР-са научно-исследовательскӧй учреждениеяс лыддьӧгӧ Печӧра-Ылыдзса заповедник пыртӧм йылысь» РСФСР-са СНК-лысь 510 №-а Шуӧм. 1935 вося урасьӧм тӧлысь 10-ӧд лунӧ РСФСР-са ВЦИК-лӧн да СНК-лӧн Шуӧмӧн Печӧра-Ылыдзс заповедник вынсьӧдӧма кыдзи тырвыйӧ канму тӧдчанлуна заповедник^[6].

1933 воын лӧсьӧдӧма заповедниклысь медводдза организационнӧй план, кытчӧ пыртӧма штатнӧй расписание, стрӧитчӧм вылӧ, оборудование да материалъяс ньӧбӧм вылӧ рӧскод смета. Заповедниклӧн уджыс заводитчис 1934 восянь, кор вӧлі мыйтакӧ котыртӧма штатсӧ да заводитісны видзны мутас да нуӧдны медводдза научнӧй туялӧмъяс заповедниклӧн да Наукаяс Академияса Ботаническӧй институтлӧн вынъясӧн. Вӧр да научнӧй отделӧ уджалысьясӧс аддзисны сӧмын 1937 воын.

Заповедникӧн веськӧдланіныс медводз вӧлі Ылыдздін сиктын, а 1935 воын вуджӧдісны Якша посёлокӧ, кӧні сійӧ уджалӧ ӧніӧдз.

1950 воын, кор Россияын заводитчис заповедникъяслысь системасӧ медводдзаысь выль ног котыртӧм, Печӧра-Ылыдзса заповедниксӧ, кыдзи и унджык мукӧд заповедникъяссӧ, вӧлі пыртӧма бырӧдан заповедникъяс лыддьӧгӧ. Сійӧс удайтчис видзны сӧмын учёнӧйяслӧн, торйӧн кӧ, профессор В. А. Варсанофьевалӧн зільӧмӧн. Но видзан мутассӧ СССР СМ-лӧн 1951 во моз тӧлысь 29-ӧд лунся 3192 №-а Шуӧмӧн вӧлі чинтӧма дасысь унджык пӧв — 93 сюрсӧдз. Вӧвлӧм заповедник мутасысь киритісны став гӧра ландшафта районсӧ да пӧшти став тшӧтшкӧсінсӧ. Заповедникӧ кутіс пырны кык участок. Ӧтиыс на пиысь 6 сюрс га вӧлі Якша гӧгӧрын, мӧдыс нюжӧдчӧма Печӧра катыд пӧлӧн Ылыдзӧ петанінӧ Ыджыд Джеджим да Джеджимъю юяслӧн ковтысъясӧд. 1959 воын научнӧй общественностьлӧн водзмӧстчӧмӧн да регионса власьтлӧн корӧм серти резерватлысь мутассӧ вӧлі выльысь ыдждӧдӧма (РСФСР-са СМ-лӧн 1959 во тӧвшӧр тӧлысь 14-ӧд лунся 164-Р №-а тшӧктӧм).

Ӧні тайӧ юкӧнъясыс шусьӧны Якшаса юкӧн (61° 43' - 61° 53' с. ш.; 56° 52' - 57° 07' в. д.) да Уралса юкӧн (61° 57' - 63° 16' с. ш.; 57° 47' - 59° 39' в. д.). Якшаса юкӧнлӧн ыдждаыс — 15800 га, Уралса — 705522 га. Ставнас заповедниклӧн ыдждаыс — 721322 га^[7].

Печӧра-Ылыдзса заповедниклӧн интерактивнӧй мусерпас.

1970-ӧд воясын тані лӧсьӧдісны заповедникса вӧр-ва музей^[8].

1985 вося урасьӧм тӧлысь 15-ӧд лунӧ МАБ МКС бюролӧн заседание дырйи примитӧма Печӧра-Ылыдзса заповедниклы ЮНЕСКО-лӧн биосфернӧй заповедниклысь статус сетӧм йылысь шуӧм^[2]. 1995 вося ӧшым тӧлысь 15-ӧд лунӧ Ставмирса наследие комитетлӧн бюро заседание вылын вӧлі шуӧма пыртны ЮНЕСКО-лӧн Ставмирса наследие лыддьӧгӧ «Комилӧн вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс» мутас, кытчӧ пырӧны Печӧра-Ылыдзса заповедник да «Югыд ва» национальнӧй парк, а сідзжӧ налӧн буфернӧй да видзан зонаяс^[9].

Флора да фауна

Лёк-Из

Заказниклӧн мутасыс ёна вежсьӧ рытыввывсянь асыввылӧ. Печӧрадорса увтас, кӧні медсясӧ быдмӧны пожӧма вӧръяс да нюръяс, вочасӧн вежсьӧ увтаса гӧрадорса сьӧд лыска вӧръясӧн, а сэсся — ӧтторъя гӧравывса сьӧд лыска вӧръясӧн (налӧн джудждаыс саридз ылнасянь 600 метр), чукля вӧрӧн, видзьясӧн да гӧравывса тундраӧн. Тайӧ ландшафтыс помасьӧ Войвыв Уралса гольцыясӧн^[ru].

Вӧръяслӧн сикасыс да вежласьӧмыс зависитӧны мусин сикасъясысь, рельефысь, географияысь. Пожӧма ягъясын вылыс ярусын быдмӧ сибырса ниа; мукӧддырйи паныдасьлӧны сус пу діяс, кодъяс Урал визьлань матынджык лоӧны пыр унджык. Уна коръя пуяс, сы лыдын и кыдзьяс, кӧнсюрӧ ёна паськалӧмаӧсь. Нюръясын тшӧкыда паныдасьлӧны турипув, чӧдлач, мырпом, вадоръясын — сьӧд да гӧрд сэтӧр, ӧмидз, лежнӧг. Ойдлан видзьяс вылын быдмӧны вейник, тугъяпырей, лобоз да мукӧд ва радейтысь быдмӧгъяс^[1]. Сосудистӧй быдмӧгъяслӧн флораын паныдасьлӧ 659 сикас быдмӧг^[10].

Звер-пӧткаыс тшӧтш зэв уна сикас: 49 сикас млекопитающӧй, 230 сикас лэбач, ӧти сикас пресмыкающӧй (ловъяӧн чужтан дзодзув), нёль сикас мувывса (сибирскӧй углозуб, турун лягуша)^[11]), 17 сикас чери, ӧти сикас гӧгрӧс вома (юн)^[10], ур, кӧч, бмой, руд ош, вӧрса тулан, сан, вурд, сьӧдбӧж, ласича, йӧра. Заповедниклӧн вӧръясын уна овмӧдчӧны таръяс — сьӧла, тар, дозмӧр. Ваын уялысьяс пиысь поздысьӧны неыджыд лыда сикасъяс — гусь-гуменник, гӧрд юра косысь, вӧзь, жыдач. Тӧвнас позьӧ паныдасьлыны заповедникса пыр олысьяскӧд — уркайкӧд, кенякӧд, пыстакӧд, сизькӧд. Торйӧн дона чери сикасъяс пиысь колӧ пасйыны сьӧмга, коді пырӧ татчӧ кульмыны, лен (Ылыдз юын), ком^[1].

Йӧра ферма

Печӧра-Ылыдзса заповедник тӧдса мирын медводдза йӧра фермаӧн. Сійӧс лӧсьӧдӧмаӧсь 1949 воын йӧраясӧс гортын вӧдитӧм могысь^[12]. Тайӧ мӧвпсӧ вӧлі вӧзйӧма 1930-ӧд воясӧ профессор П. А. Мантейфель^[1].

Йӧраӧс гортса пемӧсӧн вӧчӧм йылысь мӧвпыс абу выль. Сибирын разнӧй районъясысь вӧлі аддзӧма йӧраяслысь уна наскальнӧй серпас, кӧні серпасалӧма йӧраясӧс йирсьӧдӧм, доддялӧм да верзьӧмӧн ветлӧм да с. в. Позьӧ чайтны, мый йӧрасӧ видзисны Сибирса важ олысьяс из нэмсянь на. XVII нэмын скандинав странаясын йӧраӧс доддялӧмӧн ветлӧдлісны курьеръяс^[13].

Сӧвет кадӧ йӧра вылӧ видзӧдісны медводз кыдзи пемӧс вылӧ, коді вермӧ новлӧдлыны грузъяс пармаын. Снегоходъяс локтӧм бӧрын татшӧм коланлуныс быри, но фермаын уна во чӧж нуӧдӧм научнӧй туялӧмъяслӧн кывкӧртӧдъясыс зэв тӧдчанаӧсь. Найӧ сетісны тайӧ пемӧсыслӧн физиология, экология, поведение юкӧнысь выль тӧдӧмлунъяс, сетісны позянлун чукӧртны сійӧс джынвыйӧ вӧля вылын видзӧм кузя опыт. 1980 вояс помын фермаын вӧлӧма некымын дас йӧра^[1].

Доддялӧм йӧра Печӧра-Ылыдзса заповедникын, 1952 во
Энь йӧра Печӧра-Ылыдзса заповедникын
Йӧра фермаын

Экотуризм

Вӧр-ва видзӧм да наука туялӧм нырвизьяс кындзи, Печӧра-Ылыдзса заповедникын сӧвмӧма нӧшта ӧти удж нырвизь — экотуризм. Туристъяслы вӧзйӧны уна сикас маршрут^[14]^[15].

Пасйӧдъяс

↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ Дежкин В. В. В мире заповедной природы. — М.: Сов. Россия, 1989. — 256 с.: ил. — С. 201.
↑ ¹ ² Печоро-Илычский | ООПТ России (неопр.). oopt.aari.ru. Шыӧдчан кадпас: 14 тӧвшӧр тӧлысь 2021. Архивируйтӧма 20 тӧвшӧр тӧлысь 2021.
↑ Мань-Пупунёр (№ 0169098) / Реестр наименований географических объектов на территорию Республики Коми // Государственный каталог географических названий / rosreestr.ru.
↑ Лист карты P-40-71,72 Печорский Заповедник. Масштаб: 1 : 100 000. Указать дату выпуска/состояния местности.
↑ Гладков В. В. Печоро-Илычский заповедник // Республика Коми. Энциклопедия. Том II. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1999. — С. 435-436.
↑ С.У., № 7, с. 77
↑ Границы и названия участков (неопр.). Печоро-Илычский государственный заповедник. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.
↑ Печоро-Илычский заповедник: что посмотреть и как добраться (неопр.). bnkomi. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.
↑ История заповедника (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 24 кӧч тӧлысь 2015 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник.
↑ ¹ ² Флора (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 8 моз тӧлысь 2014 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник
↑ Началось икрометание у амфибий Печоро-Илычского заповедника (неопр.). Шыӧдчан кадпас: 21 ода-кора тӧлысь 2016. Архивируйтӧма оригинала 16 лӧддза-номъя тӧлысь 2016 года.
↑ Печоро-Илычский заповедник (неопр.). РИА Новости. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.
↑ История создания первой в мире лосефермы (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 13 косму тӧлысь 2015 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник
↑ Маршруты и экскурсии (неопр.). Печоро-Илычский государственный заповедник. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.
↑ Печоро-Илычский заповедник (неопр.). Туристер. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

Литература

Печоро-Илычский заповедник // журнал «Охота и охотничье хозяйство», № 6, 1978. стр.8-9

Ыстӧгъяс

Официальный сайт Печоро-Илычского заповедника Архивса копия 30 йирым тӧлысь 2012 Wayback Machine ресурсын
Троицко-Печорский район Республики Коми Архивса копия 12 ода-кора тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын (страницы о заповеднике и лосеферме)
Информационный сайт Троицко-Печорского района - Заповедник Архивса копия 17 ӧшым тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын
Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 6 ӧшым тӧлысь 2006 года. (сайт «Центр охраны дикой природы»)
Комилӧн вӧрзьӧдлытӧм вӧръяс Архивса копия 3 рака тӧлысь 2016 Wayback Machine ресурсын Фонда «Охрана природного наследия» сайтын Архивса копия 11 моз тӧлысь 2007 Wayback Machine ресурсын
Печӧра-Ылыдзса заповедник Архивса копия 16 косму тӧлысь 2015 Wayback Machine ресурсын Алексей Пчёлкинлӧн лихенологическӧй сайт вылын лист бок Архивса копия 11 тӧвшӧр тӧлысь 2012 Wayback Machine ресурсын
Описание похода к плато Маньпупунер (1998 год) (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 5 кӧч тӧлысь 2007 года.

[v-1] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ Дежкин В. В. В мире заповедной природы. — М.: Сов. Россия, 1989. — 256 с.: ил. — С. 201.

[ООПТ-2] ¹ ² Печоро-Илычский | ООПТ России (неопр.). oopt.aari.ru. Шыӧдчан кадпас: 14 тӧвшӧр тӧлысь 2021. Архивируйтӧма 20 тӧвшӧр тӧлысь 2021.

[3] Мань-Пупунёр (№ 0169098) / Реестр наименований географических объектов на территорию Республики Коми // Государственный каталог географических названий / rosreestr.ru.

[4] Лист карты P-40-71,72 Печорский Заповедник. Масштаб: 1 : 100 000. Указать дату выпуска/состояния местности.

[5] Гладков В. В. Печоро-Илычский заповедник // Республика Коми. Энциклопедия. Том II. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1999. — С. 435-436.

[6] С.У., № 7, с. 77

[7] Границы и названия участков (неопр.). Печоро-Илычский государственный заповедник. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

[8] Печоро-Илычский заповедник: что посмотреть и как добраться (неопр.). bnkomi. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

[9] История заповедника (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 24 кӧч тӧлысь 2015 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник.

[f-10] ¹ ² Флора (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 8 моз тӧлысь 2014 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник

[11] Началось икрометание у амфибий Печоро-Илычского заповедника (неопр.). Шыӧдчан кадпас: 21 ода-кора тӧлысь 2016. Архивируйтӧма оригинала 16 лӧддза-номъя тӧлысь 2016 года.

[12] Печоро-Илычский заповедник (неопр.). РИА Новости. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

[13] История создания первой в мире лосефермы (неопр.). Архивируйтӧма оригинала 13 косму тӧлысь 2015 года. // Печоро-Илычский государственный природный биосферный заповедник

[14] Маршруты и экскурсии (неопр.). Печоро-Илычский государственный заповедник. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

[15] Печоро-Илычский заповедник (неопр.). Туристер. Шыӧдчан кадпас: 4 косму тӧлысь 2025.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]