Якша (Мылдін район)
| Якша | |
| Му: | Рочму |
| Статус: | посёлок |
| республика: | Коми республика |
| район: | Мылдін район |
| Медводдза казьтыштӧм: | 1770-ӧд |
| Инлыдпасъяс: | Координаты: пропущена долгота Координаты: пропущена широта |
| Официал кыв | коми, роч |
| Олысьяс | 1087 морт (2002) |
| Час кытш: | UTC+3 |
| Телефон код: | +7 821 38 |
| Пошта индӧс: | 169436 |
| Автомобиль код: | 11, 111 |
Якша (Якша сикт овмӧдчӧминса шӧрсикт.
Ним артмӧм
Татчӧс олысьяс пӧвстын эм мӧвп, мый овмӧдчӧминлӧн нимыс артмӧма татарскӧй "якша" кывйысь - "бур".
Эм легенда: важӧн-важӧн воӧмаӧсь пармаӧ татара. Налы син водзас сувтӧма нэмӧвӧйся ньыв пуясӧн, ниаясӧн, Печӧралӧн хрустальнӧй сӧдзлунӧн да чӧв-лӧньӧн тырӧм парма. И на пиысь ӧти пыдісянь лолыштӧма сӧстӧм сынӧдсӧ да дӧвӧльнӧя шуӧма: «Якши!» Бур пӧ. Тадзи пӧ артмӧма «Якша» кывйыс. Сӧмын вот гӧгӧрвотӧм, мый вӧчисны тані татара да мыйла стӧч тайӧ пельӧсыс налы сэтшӧма воис сьӧлӧм вылас? Мичаинъясыс ю вылын уна.
Якшасаяслы бура тӧдсаӧсь Печӧралӧн кык шуйга вож - Якша да Кирша, кодъяслӧн ю вомъясыс ӧта-мӧдсяньыс 80 метр сайынӧсь, заповедниклӧн шӧр усадьбалы паныд [1].
Кирша да Якша ю нимъяс артмӧмаӧсь Кирилл да Яков тыр нимъясысь. Но позьӧ тырвыйӧ эскӧмӧн шуны, мый шоръяслы нимъяссӧ сетӧмаӧсь тані пристань лоӧм водзвылын. Тайӧ вожъясыс бура тӧдчӧны да вермисны лоны географическӧй ориентиръясӧн вӧралысьяслы да чери кыйысьяслы, кодъяслӧн вӧралан угоддьӧясыс важысянь вӧліны Печӧра ю дорын.
XVIII нэмся 70-ӧд воясӧ артмӧм пристань нимтӧмаӧсь Якшаӧн - ӧти шор серти. Тыдалӧ, пристаньсӧ медводдзаысь лӧсьӧдысьлы ёнджыка воис сьӧлӧм вылас тайӧ нимыс. Гашкӧ, сійӧс асьсӧ шуисны Яковӧн, а гашкӧ, кывйыс йитчӧма татарскӧй "якша" - "бур" кывкӧд.
География
Якша овмӧдчӧминлӧн ыдждаыс 3319,1 га.
Якша посёлок меститчӧ Печӧра юлӧн шуйга берегын, транспортнӧй артерия - Мылдін - Куръя муниципальнӧй тӧдчанлуна автомагистраль да ю костын. Овмӧдчанінъясыс меститчӧны Печора юлӧн веськыд берегын.
Посёлок мутаслӧн рельефыс зэв тыдалана, мылькъя, вундалӧма джуджыд оврагъясӧн да сёнъясӧн, джуджыд берегъяса Печӧра юӧн.
Климатыс умереннӧй континентальнӧй, кӧдзыд кузь тӧвъяса да дженьыдик ыркыд гожӧмъяса.
"Якша" СО МЮ пырӧ Ылі Войвыв районъясӧ да сыкӧд ӧткодялӧм местаясӧ.
Посёлокыс сулалӧ райцентрсянь 126 км ылнаын.
История
XVI нэмсянь тайӧ местаясті муніс Камасянь Печӧраӧ вузасян туй. Якша районын тӧварсӧ сӧвтлісны баржаяс вылӧ да мӧдӧдлісны Печӧра кузя увлань, мыйкӧд йитӧдын вочасӧн артмис Якша пристань, а сэсся и овмӧдчӧмин (чердынса купечьяслӧн складъяс, некымын керка, часовня). Асьсӧ посёлоксӧ XX нэм заводитчигӧн лӧсьӧдлӧмаӧсь Перым губернияысь воӧм йӧз.
1925 вося ода-кора тӧлысь 1 лунӧ Печӧра ю вылын Якша пристаньсӧ Усть-Пожеч (Мамыль) посёлоккӧд да Березовка ю вылын Усть-Еловка пристанькӧд ӧттшӧтш вуджӧдісны Урал обласьтса Вылыс Кама кытшлӧн Ныробскӧй районысь Коми автономнӧй обласьтӧ.
1976 воын Якша да сыкӧд орчча Якшинскӧй посёлок ӧтувтісны Якша посёлокӧ.
Медводдза овъяс
- Бурмантов, Лызлов, Езов, Пачгин.
Культура
Велӧдӧм
Нималана йӧз
Тӧдчана эмторъяс
Сикт овмӧдчӧминлӧн мутасын меститчӧма 2 меставывса тӧдчанлуна история да культура паметник:
- Якша посёлок шӧрын, овмӧдчӧминса администрациядорса скверын - 1941-1945 воясся Айму вӧсна Ыджыд тышын сӧветскӧй йӧзлӧн фашистскӧй Германия вылын Вермӧмсянь 40 во тырӧмлы сиӧм Слава паметник;
- Печӧра веськыд берегын сувтӧдӧма стела - Перымса Губчеклӧн 3-ӧд армияса отрядысь, мыйӧн командуйтіс Михаил Голубев,1919 вося йырым тӧлысь 5-ӧд лунӧ пӧгибнитӧм 50 красногвардеечлы паметник.
Инфраструктура
Медшӧр предприятиеясӧн лоасны вӧр юкӧнса да коммунальнӧй овмӧсса предприятиеяс.
Видз-му овмӧс петкӧдлыссьӧ ас подсобнӧй овмӧсъясын скӧтӧн.
Овмӧдчӧминӧ прӧдукциясӧ вайӧны автомашина транспортӧн.
"Якша" сикт овмӧдчӧминса муниципальнӧй юкӧнлӧн мудоръясын мыйтакӧ меститчӧ Печӧра-Ылыдзса канму вӧр-ва биосфернӧй заповедник, кӧні олӧны шоча паныдасьлысь прӧмыслӧвӧй пемӧсъяс (низь, вурд, анча, ондатра). Сідзжӧ тані олӧны йӧраяс, дикӧй кӧръяс, ошъяс.
Заповедник пырӧ ӧтувъя национальнӧй озырлун объектъяс лыдӧ. 1985 воын сійӧс пыртӧма биосфернӧй заповедникъяслӧн войтыркостса везйӧ, кӧні петкӧдлӧма мирса вӧр-ва медшӧр экосистемаяссӧ. 1995 воын Печӧра-Ылыдзса заповедник да "Югыд ва" национальнӧй парк, кодъясӧс ӧтувтісны "Коми вӧръяс" ӧтувъя ним улын, лоисны Россияса медводдза вӧр-ва объектъясӧн, кодъясӧс пыртӧма ЮНЕСКО-лӧн ставмирса вӧр-ва да культура озырлун лыддьӧгӧ.
1949 воын Якша посёлокын котыртӧма мирын медводдза опытнӧй йӧра ферма.
Нималӧ и калий да магний совъяслӧн Якшаса куйлӧд.
Литература
- Атлас Республики Коми. – Москва, 2000.
- Жеребцов И.Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. – Сыктывкар, 2000.
- История Коми с древнейших времен до конца XX века: В 2-х т. / Под общей редакцией А.Ф. Сметанина. – Сыктывкар, 2004.
- Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. – Сыктывкар, 1992.
- Республика Коми: Энциклопедия. – Сыктывкар, 1997-2000. – Т. 1-3.