Кулим (Изьва район)

Босьтӧма Рувикиысь
Сикт
Мошъюга
комиӧн Кулим
64°51′27″ с. ш. 53°45′06″ в. д.GЯO
Страна Россия
РФ-са субъект Коми Республика
Муниципальнӧй район Изьва
Сикт овмӧдчӧмин Мокчой
Шӧрин вылна 48 м
Йӧз
Олысь лыд
Лыдпаса идентификаторъяс
Пошта индекс 169451
ОКАТО код 87204870003
ОКТМО код 87604470116
Кулим (Изьва район) (Россия)
Точка
Мошъюга
Red pog.svg
Москва

Кулим (рочӧн Мошъюга) — Коми Республикаса Изьва районын Мокчой сикт овмӧдчӧминӧ пырысь сикт.

Ним артмӧм

[вежны | Вежны кодировкаын]

Сиктыслӧн эм кык ним: Мошъюга да Кулим. Нюръясысь петысь Мошъю ю сетіс ним грездыслы. Эм сэні и Мошнюр — «нитшка нюр»[2].
Водзджык грездыслӧн нимыс вӧлӧма Кулим или Кулема (1870—1892 воясся картаяс вылын)[3]. Сійӧ артмӧма, важ олысьяслӧн казьтылӧмъяс серти, «кульме» изьва кывйысь (чериыс кульмӧ). Тыдалӧ, татчӧс юясыс вӧлӧмаӧсь бурӧсь кульмӧм вылӧ.

География

[вежны | Вежны кодировкаын]

Сиктыс меститчӧма Коми Республикаса рытыв-войвылын, Печӧра увтасын, Изьва ю вожлӧн шуйга берегын, Мошъю усянінын. Изьва районса юрсиктсянь рытыв-лунвывлань 16 гӧгӧр километр ылнаын (веськыда). Джудждаыс саридз веркӧссянь — 48 метра[4].

Ывласям

Ывласямыс шӧркодь континентальнӧй, тӧлыс — лымъя, кузь да кӧдзыд, гожӧмыс — дженьыд да ыркыд. Медся шоныд тӧлысьӧн лоӧ сора тӧлысь, сынӧдлӧн шӧр температураыс 14,6 °C; медся кӧдзыд тӧлысьын (тӧвшӧр тӧлысь) — −17,4 °C. Вогӧгӧрся шӧркодь енэжваыс — 527 мм[5]

Час кытш

Кулим, кыдз и ставнас Коми Республика, меститчӧ МСК (москваса кад) час кытшын. UTC серти кадыс торъялӧ +3:00 вылӧ[6].

История

[вежны | Вежны кодировкаын]

Артмӧма 1745 да 1763 вояс костын. 1782 воын Кулим грездын олӧма 26 мужичӧй да 41 нывбаба, 1859 воын Кулим сиктын (Кулима) артавсьӧма 22 овмӧс, 292 олысь (148 мужичӧй да 144 нывбаба). 1830-ӧд воясын мунӧмаӧсь Кулимысь Уквавомӧ Л. В. Истомин, К. В. Дуркин да А. Ф. Филиппов; Мокчойӧ — В. Вокуев, Шелляюрӧ — М. И. Филиппов.
Медводзсяньыс Кулим пырӧма Изьва вӧлӧсьтӧ. 1812 воын, кор Наполеонлӧн армияыс пырӧма Россияӧ, грездын олӧма сӧмын 113 морт, 64 мужичӧй да 59 нывбаба. Но грездыс ыстӧма Россияӧс дорйӧм вылӧ вит рекрутӧс, нёль пӧв унджык коланасьыс. Ставнас Изьва вӧлӧсьтысь вӧлі корӧма 89 рекрутӧс. Кулимысь вӧлі корӧма Айму вӧсна 1812 вося вӧйна вылӧ (скобкаясын индӧма, уна-ӧ арӧс вӧлӧма рекрутыслы сійӧс вӧйна вылӧ коран воас): Василий Яковлевич Филиппов (24), Аким Аврамович Филиппов (23), Иван Матвеевич Филиппов (18), Терентий Иванович Истомин (22), Иван Ксенофонтович Дуркин (19). Став рекрутыс вӧйна бӧрас бӧр локтӧмаӧсь гортаныс.
XVIII нэм помсянь Кулимса олысьяс кутісны видзны кӧръясӧс. Кӧр видзӧсьыс чӧжӧсыс лоис унджык. Гал Кирлӧн, Гал Микиталӧн, Онтон Мишалӧн, Васька Степанлӧн вӧлӧмаӧсь ыджыд кӧр стадаяс, стрӧитӧмаӧсь аслыныс кык судтаа керкаяс. XIX нэм помын уна кӧр усьӧма быдсяма висьӧмъясысь. Кӧр видзысьяслӧн уна семьялы ковмис чӧвтны чужан мусӧ, вуджны Из сайӧ.
Кулимсаяс мукӧд изьва сиктса олысьяс серти олісны гӧльджыка. Гӧран муыс вӧлӧма этша, но нянь муяс бӧрся ёна видзӧдісны. Кардорса губернатор князь Голицын, коді вӧлӧма Изьваын 1887 вося гожӧмын, пасйӧма: «Гӧран муяслысь лыдсӧ вӧр весалӧмӧн ыдждӧдӧм мунӧ зэв ньӧжйӧ, сы вӧсна мый вӧчны татшӧмторсӧ нелямын во мынтысьтӧг мунас вӧдитчыны позянлунӧн, судзсьытӧма олысь крестьяна оз вермыны, а тшӧкыд няньтӧм вояс бырӧдӧны ассьыныс гӧран муяс паськӧдны кӧсйӧмсӧ на пиысь судзсяна олысьджыкъяслысь».
Кӧдзисны пӧшти сӧмын ид. Рудзӧгсӧ кӧдзӧмаӧсь зэв этша. Мусӧ вӧдитӧмаӧсь прӧст гӧръясӧн да агасъясӧн, мусӧ водзвыв куйӧдӧн вынсьӧдӧмӧн, мый вӧлі тырмӧмӧн скӧт вӧдитӧм вӧсна. 1868—1886 воясын Кулимын шӧркодя ӧти морт вылӧ чукӧртӧмаӧсь няньсӧ 5 пуд да 5 фунт, мый неуна унджык Мокчойса вӧлӧсьтлӧн мукӧд овмӧдчанін серти. Но асланыс няньыс эз тырмы, унджыксӧ ковмылӧма ньӧбны чердінса купечьяслысь.
XIX нэмын Мокчой вӧлӧсьтӧ пырӧмаӧсь Мокчой, Изьва, Сизяб, Бакур, Гам да Кулим.
Медводдза вичкосӧ вӧлі стрӧитӧма 1851 воын, а 1874 вося тӧвнас сійӧ вичко стӧрӧжлӧн тӧждысьтӧмлун вӧсна сотчӧма. Озыр кӧр видзысь Флорлӧн сьӧм вылӧ 1884 воын вӧлі стрӧитӧма выль вичко колокольняӧн. Та дырйи Флор, краевед Василий Степанович Филипповлӧн казьтылӧмъяс серти, рӧзӧритчӧма, регыд кувсьӧма. Вӧлі гуалӧма вичко дорын. Выль вичкосӧ вӧлі вежӧдӧма Вежа Ен мамлӧн Собор кузя, Престолса гажлун кӧч тӧлысь 21-ӧд лунӧ. 1936 воын вичкоас вӧлі восьтӧма клуб. Сэсся эскысьяс бара кыпӧдӧмаӧсь сёрни, мый вичкоыс — кевмысянін, а абу йӧктанін. Сэки храмлӧн стрӧйбаас меститчӧма сизим вося школа. Сы бӧрын, кор вӧлі стрӧитӧма школа, кутшӧмкӧ кад вичкоас видзӧмаӧсь нянь. Война бӧрын сэні бара вӧлі восьтӧма клуб.
1892 воын сиктын вӧлӧ восьтӧма грамота школа.
1918 вося тулыснас Мокчой бӧрын недыр мысти сиктын вӧлі котыртӧма Сӧветъяслысь вӧлӧсьтса исполком. Волисполкомса юрнуӧдысьӧн вӧлі бӧрйӧма Емельян Кононович Филипповӧс, сійӧ жӧ юрнуӧдӧма и гӧльяслӧн комитетӧн. Филиппов Е. К. кувсьӧма 1918 вося арын испанкаысь (грипплӧн торъя сьӧкыд формаысь).
1920 восянь 1929 воӧдз Кулим вӧлӧма асшӧр вӧлӧсьтӧн.
1929 восянь 1959 воӧдз нимтысьӧма сиктӧн. 1959 восянь — Мокчой сикт Сӧветса Кулим грезд.
1926 воын Кулимын вӧлӧма 91 овмӧс, 448 олысь (195 мужичӧй да 253 нывбаба).
1929 вося тулысын сиктын котырталӧмаӧсь мусӧ ӧтув вӧдитан товариществояс. Юрнуӧдӧма сійӧн Кирилл Мартынович Филиппов. Товариществоӧ пырысьяс весалӧмаӧсь да гӧрӧмаӧсь 2700 кв. метра му.
1930 вося тӧвшӧр тӧлысьын сиктын вӧлі котыртӧма «Гӧрд нива» видз-му артель. Гижсьӧма 43 овмӧс. Юрнуӧдысьӧн вӧлі бӧрйӧма Гаврил Михайлович Филипповӧс, счетоводӧн Иван Петрович Филипповӧс, правленньӧӧ пырысьясӧн — Павел Семенович, Кирилл Мартынович да Василий Степанович Филипповъяс. Стрӧитан бригаданас юрнуӧдіс Филипп Деомидович Филиппов.
Колхозыс ньӧбӧма медводдза вӧлӧн ытшкан машинаяссӧ да куртанъяссӧ Мокчойса машинаӧн турун ытшкан станция пыр, колӧс восьтӧма Мокчойын 1932 воын. Колхозникъясӧс велӧдіс уджавны тайӧ турун ытшкан техника вылас, дзоньтавны тайӧ машинаяссӧ машины Маклаков Александр Васильевич, коді водзджык уджалӧма машинистӧн пароход вылын. Колхозса дорччысьӧн 1930—1950 воясӧ уджалӧма Семен Николаевич Филиппов. Единоличникъяслы (сідзи шуӧмаӧсь найӧс, кодъяс абу пырӧмаӧсь колхозас) пуктӧмаӧсь ыджыд вотъяс, торйӧн кӧ, быд мӧскысь налы колӧ вӧлі сдайтны йӧвсӧ 400 литрӧн (колхозникъяс сдайтӧмаӧсь 200 литрӧн). Комынӧд вояс заводитчигӧн колхозникъясӧс дугӧдӧны киа изкиӧн вӧдитчӧмысь, няньсӧ изӧм вылӧ колӧма вӧлі нуны Сизяб сайӧ, кӧні вӧлӧма ва мельнича. 1931 воын колхозыс ньӧбӧма сепаратор, канмулы кутӧма сдайтны мӧс вый. 1934 воын колхозыс ньӧбӧма рӧдмӧдан холмогорскӧй ӧшъясӧс, рӧдвыв уджъясӧс, романовскӧй пӧрӧдаа ыжъясӧс. Тӧдчана отсӧг колхозыслы кутӧма сетны Мокчойса машинно-тракторнӧй станция. Кулимысь трактористъясӧн уджалӧмаӧсь Иван Евстафьевич, Василий Захарович, Анна Ивановна Филипповъяс. Медводдза комбайнернас вӧлӧма Иван Евстафьевич Филиппов (пӧгибнитӧма вӧйна вылын).
Вӧйнабӧрся воясӧ колхозъяслӧн юрнуӧдысьясыс тшӧкыда вежласисны. Гаврил Михайлович бӧрын юрнуӧдісны колхознас Педӧр Ильич, Николай Иванович, сэсся Ефим Фёдорович, ставныс Филипповъяс. Вӧйна пансьӧмсянь юрнуӧдӧма Василий Матвеевич Филиппов, счетоводӧн вӧлӧма Е. С. Вокуев. Кыкнаннысӧ кутшӧмкӧ торкалӧмъясысь вӧлісны мыждӧмаӧсь, сиктӧ бӧр эз воны. Уна уджалӧмысь вӧйнабӧрся воясӧ Иван Филиппович Филипповлы, сылӧн гӧтыр Евгения Степановналы да налӧн нывныслы сетісны путёвкаяс Москваӧ выставка вылӧ. Татшӧм жӧ путёвкаӧн вӧлі ошкӧма поле вӧдитысь Евстрафий Филипповӧс. Изьва леспромхозса медводдза стахановечьяс лыдын вӧлӧма Михаил Тимофеевич Филиппов Кулимысь.
1925 воын сиктын вӧлі котыртӧма комсомольскӧй юкӧн. Юрнуӧдысьӧн лоӧма Митрофан Аврамович Вокуев.
1928 воын котвытӧма партия юкӧн, секретарӧн вӧлі бӧрйӧма Гаврил Михайлович Филипповӧс. 1930 восянь юрнуӧдӧма партия юкӧнӧн (1920 восянь партияӧ пырысь) Михаил Тимофеевич Филиппов.
Комынӧд воясӧ ыджыд удж неграмотносьт бырӧдӧмын нуӧдісны Гаврил Михайлович да Иосиф Кириллович Филипповъяс.
1938 воын сиктын восьтӧма медпункт.
1935 воын Кулимын восьтӧма абу тырвыйӧ шӧр школа.
1932 воын политическӧй подувъяс серти вӧлі мыждӧма ОПГУ-лӧн коллегия бердын Торъя Сӧвещанньӧӧн 58-10, 58-11 ст. серти быд пӧлӧс срӧкъяс кежлӧ Кулим вӧлӧсьтса кресьтяна Алексей Тихонович, Василий Иванович, Василий Яковлевичи да Петр Стахеевич Филипповъяс.
1935 вося кӧч тӧлысьын кулимса «Гӧрд Нива» колхоз да щельса «1 Мая» колхоз ӧтувтчӧмаӧсь ӧти овмӧсӧ, кодлы сетӧмаӧсь Мичуринлысь ним. Юрнуӧдысьӧн вӧлі бӧрйӧма Гаврил Александрович Истоминӧс. Ӧтувтӧм бӧрын мӧд воӧ колхоз ньӧбӧма парӧвӧй двигателя пилорама, заодитӧма стрӧитны кукань видзанін Щельын, мӧс видзанін Изьваын.
1956 восянь Кулимса, Гамса да Мокчойса юкӧнъяс пырӧны «Мокчойса» колхозӧ[7].

Олысь лыд

[вежны | Вежны кодировкаын]
Олысь лыд
2002[8]2010[9]2020[10]
421↘342↘237
100
200
300
400
500
2002
2010
2020

Медводдза овъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]

Филиппов, Вокуев, Бабиков, Истомин[11].

Культура

[вежны | Вежны кодировкаын]

Сиктын эм культура керка[12].

Велӧдӧм

[вежны | Вежны кодировкаын]
В. М. Пальшин нима Кулимса ӧкмыс класса школа

Сиктын эм В. М. Пальшин нима ӧкмыс класса школа[13].

Нималана йӧз

[вежны | Вежны кодировкаын]

Тӧдчана эмторъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]
Ниа рас

Сикт помын ветлысь-мунысьӧс паныдалӧ ниа рас. Тайӧ — став изьва матігӧгӧрлӧн вӧр-васа нималанатор. Тайӧ раскыс вӧрзьӧдны позьтӧм, сійӧс видзӧ гижтӧм оланпас — некод тані весиг рос оз чег.
Медся важ керкаыс вӧлі лэптӧма 1790 воын. Кӧть бӧръя кык нэмӧн тайӧ керкасӧ эз ӧтчыдысь дзоньтавны да выльмӧдны, но, та вылӧ видзӧдтӧг, срубыслӧн унджык юкӧныс колис вежтӧг, керкаыс сулалӧ зумыда. Керкалӧн лунвылас — олан жыръяс, войвылас — овмӧс жыръяс.

Ӧшмӧсъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]

• Жеребцов И. Л. Где ты живешь: Населенные пункты Республики Коми. Историко-демографический справочник. — Сыктывкар, 2000.
• История Коми с древнейших времен до конца XX века: В 2-х т. / Под общей редакцией А. Ф. Сметанина. — Сыктывкар, 2004.
• Республика Коми: Энциклопедия. — Сыктывкар, 1997—2000. — Т. 1—3.
• Республика Коми: Административно-территориальное деление на 1 августа 1992 г. Издание пятое. — Сыктывкар, 1992.
• Административно-территориальное и муниципальное устройство Республики Коми (на 1 августа 2006 г.). Издание шестое, официальное / ГУ «ТФИ РК». — Сыктывкар, 2006. — 278 с.
• Изьва мулӧн ин нимъяс. Топонимия Ижемского района / Сост. Е. А. Хозяинова. — Изьва: МБУК «Ижемский районный историко-краеведческий музей», 2013. ISBN 978-5-7934-0535-5.

Ыстӧдъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]
  1. ↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya
  2. ↑ А. П. Афанасьев. Топонимия Республики Коми. Словарь-справочник. Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1996.
  3. ↑ А. И. Туркин. Топонимический словарь Коми АССР. Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1986.
  4. ↑ Mosh-yu (англ.). GeoNames.
  5. ↑ Схема территориального планирования муниципального образования муниципального района "Ижемский". Федеральная государственная информационная система территориального планирования (ФГИС ТП).
  6. ↑ Федеральный закон от 03.06.2011 № 107-ФЗ «Об исчислении времени», статья 5 (3 лӧддза-номъя тӧлысь 2011).
  7. ↑ Населенные пункты. Мошъюга
  8. ↑ http://www.perepis2002.ru/content.html?id=11&docid=10715289081460.
  9. ↑ https://rosstat.gov.ru/free_doc/new_site/perepis2010/croc/perepis_itogi1612.htm.
  10. ↑ https://rosstat.gov.ru/vpn/2020/Tom1_Chislennost_i_razmeshchenie_naseleniya.
  11. ↑ Жеребцов И. Мошъюга // Республика Коми. Энциклопедия. Том II. — Сыктывкар: Коми книжное издательство, 1999. — С. 300.
  12. ↑ Мошъюгский Дом досуга
  13. ↑ МБОУ «Мошъюгская ООШ им. В. М. Пальшина»
Мокчой сиктувса оланінъяс Coat of arms of the Komi Republic Flag of the Komi Republic
Ӧнія оланінъяс:

Гам • Косъёль • Кулим • Мокчой • Шель •

Босьтӧма "https://kv.ruwiki.ru/w/index.php?title=Кулим_(Изьва_район)&oldid=324916"-ысь