Финн-йӧгра кывъяс
Финн-йӧгра кывъяс | |
---|---|
Таксон | ветвь |
Вужму | Урал |
Ареал | Венгрия, Норвегия, Россия, Финляндия, Швеция, Эстония да мукӧд. |
Сикасалӧм | |
Категория | Евразияса кывъяс |
Урал кывъяс | |
Состав | |
йӧгра кывъяс, финн-перым кывъяс | |
Торъялан кад | миян эраӧдз 3 сюрсволӧн мӧд джынйыс[1] |
Ӧткодьлун прӧчент | 34 % |
Кыв чукӧрлӧн кодъяс | |
ГОСТ 7.75–97 | фиу 742 |
ISO 639-2 | fiu |
ISO 639-5 | fiu |
Финн-йöгра кывъяс — öти вужкывсянь артмöм кывъяс, паськалӧмаӧсь медсясö Асыввыв Европаын да Рытыв Азияын. Самодий кывъяскöд öтув артмöдöны урал кыв семья, матынöсь сiдзжö алтай кывъяс дорö[2].
Статус
Традиционнӧя чайтісны, мый урал вужкыв торъяліс кык вож вылӧ — финн-йӧгра да самодий кывъяс вылӧ, сы вӧсна мый самодий кывъяслӧн кывворыс ёна торъялӧ мукӧд урал кывъясысь. Но ӧнія кадся кыв туялысьяс мӧвпалӧны: а вӧлі-ӧ збыльысь финн-йӧгра вужкыв кыдз торъя этап, ӧд став финн-йӧгра кывъяслы ӧтувъя тайӧ кадся выльторъяс фонологияын, морфологияын и лексикаын абу аддзӧма. Самодий кывъяслӧн кыввор торъялӧмыс артмис кывворсӧ ӧдйӧ вежӧм вӧсна — вермас лоны, тӧдтӧм субстрат либӧ адстрат кывъясысь заимствуйтӧмъяс понда[3][4].
Финн-йӧгра этап идеяӧ ӧнія кадӧ кутчысьӧны уралистъяс Юха Янхунен[5] и Владимир Напольских, а тайӧ идеяыскӧд вензьӧны Тапани Салминен, Анте Айкио, Янне Саарикиви, Яакко Хаккинен, Юхо Пюстюнен да Михаил Живлов[6].
Сикасалöм
Финн-йöгра кывъясын торъялӧны татшӧм чукӧръяс, кывъяс да сёрниногъяс:
- йӧгра кывъяс
- маддяр кыв
- обдорса йӧгра кывъяс Рытыввыв Сибирын
- финн-перым кывъяс
- перым кывъяс
- мари кывъяс
- керӧсвыв мари кыв (рытыввыв)
- рытыв-войвыв мари кыв
- видзвыв мари кыв
- Волгабердса фин кывъяс
- мордва кывъяс
- меря кыв †
- мурома кыв †
- мешшӧра кыв †
- Балтикабердса фин кывъяс
- саами кывъяс
- Рытыввыв саами кластер
- лунвыв саами кыв — Норвегия и Швеция
- уме саами кыв (ууме) — Норвегия и Швеция
- луле саами кыв (лууле) — Норвегия и Швеция
- пите саами кыв (пите) — Норвегия и Швеция
- войвыв саами кыв — Норвегия, Швеция и Финляндия
- Асыввыв саами кластер
- бабин саами кыв (аккала) † — Россия
- кеми саами кыв † — шӧр Финляндияса саами
- инари саами кыв — Финляндия
- йоканьга саами кы (тер-саами) — Россия
- кильдин саами кыв — Россия
- колтта саами кыв (сколт, тшӧтш нотозерса сёрнисикас Россияын)
- Рытыввыв саами кластер
Важъя роч гижöдъясын казьтылöны меря, мурома да мешшӧра войтырöс. Найö овлöмаöсь мордва-марикöд орччöн да, колö чайтны, меря вöлöма мари кывлöн сёрнисикас, мурома да мещера — мордва кывлöн сёрнисикасъяс.
Финн-йöгра кывъяс матынöсь самодий кывъяскöд: яран, маду, ня-ася да сёлькуп.
Кöнi сёрнитöны финн-йöгра кывъясöн
Самодий войтыр пиысь яранъяс олöны Кардор обласьтувса Яранлöн асвеськöдлан кытшын, а сiдзжö Тюмень обласьтувса Ямалса Яранлöн асвеськöдлана кытшын. Маду, ня-ася да сёлькупъяс — войвыв Сибирын, Тюмень обласьт улын да Краснояр крайын. Хант да манси — Тюмень обласьтса Об ю пöлöн, Йöгралöн асвеськöдлан кытшын. Мукöд йин-йöгра войтырыс олö Асыввыв Европаын, Рочмуын, а маддяръяс, суомияс, эстъяс — Рытыввыв Европаын, асланыс канмуясын. Саами олö Скандинавияын да Кола кöджын — Норвегияын, Швецияын, Финляндияын да Россияын.
Унджык туялысьыс серти, финн-йöгра да яран кывъя йöз котыръяс овлöмаöсь коркö öтлаын Из мусюр öтар-мöдарын, Об ю дорсянь Волга вожöдз, ciйöн и нимтöны найöс öтласа Урал войтырöн.
Финн-йöгра вужвойтыр
Кысянь воöмась Волга вожö важъя финн-йöгра йöз, абу на тöдмалöма. Но туялысьяс чайтöны, Асыввыв Европаö воиг кежлö найö волысьöмаöсь аръя, тюрки, монгол да юкагир войтыркöд. Тайö кывъясысь öтласа на финн-йöгра сёрниö веськавлöма уна торъякыв.
Ёна сёрöнджык Асыввыв Европаö локтöмаöсь айран кывъя войтыр (сколотъяс, сарматъяс, аланъяс). Налöн кывныс вöлöма матын синду-эвропаса вужкыв дiнö. Айранкöд волысьöмысла финн-йöгра сёрниö пырöма уна торъякыв, кодъяс индöны выль эмторъясöн вöдитчöм вылö: *porsas порсь, *mekse мазi, *mete ма да с.в. Сёрöнджык айран кывъя войтырсянь öтласа чудь-йöгра сёрниö веськалöмаöсь лыднимъяс: *śata сё < авестаса *satem, *śurs сюрс < орч. вуж аръя *ž'hasra…
Финн-йöгра вуж йöз перйывлöмаöсь кынöмпöтнысö вöралöмöн, чери кыйöмöн, вотчöмöн, вöлöма налöн и мыйтакö гортса пемöс: пон (вöравны да кыскавны дадь), кöр, ыж. Тайö пемöс нимъясыс локтöмаöсь öтласа финн-йöгра кадсянь на:
- pene- > соми peni, мд. пиня, мр. пий, к. пон, одм. пуны, мдр.fene;
- ūče- > соми uuhi, эст utt, мокш. уча, мр. ужга, к. ыж, одм. ыж, хант os, манси oš;
- poča кöр > cами boasd, мр. пучо, одм. пужей, (к. пеж: пеж-ку кöрпилöн кучик), х. pečex, мc. pāsi, камасин pōdu кöза.
Финн-йöгра вуж йöз тöдлöмаöсь нин рöма металл: озысь да эзысь кывъясын -ысь юкöныслы сомилöн весьтас сулалö ыргöн вежöртаса vaski, a маддярлöн кöрт вежöртаса vas кыв. Тайö металыс мунлöма паськöм мичмöдöм вылö, öд сывдны-кисьтны металл да дорччыны финн-йöгра абу на кужлöмаöсь. Уджалан-вöралан кöлуй сэки вöчлöмаöсь изйысь-лыысь, овлöмаöсь ёсь вевта чомъясын: *kota > к. керка кывлöн мöд юкöныс артмöма тайö кывсьыс. Паськöм вурлöмаöсь ёсьтöм лы емöн пемöс куысь, дозмук вöчлöмаöсь сёйысь да пуысь, кужлöмаöсь нин кысьыны-печкыны, тöдлöмаöсь вурун да кутшöмкö сia быдмöг. Тöлын ветлöдлöмаöсь лызьöн-доддьöн, гожöмын — пыжöн. Овлöмаöсь орд котырöн, ыджыдавлöма эньныс, кадыс вöлöма — матриархат.
Финн-йöгра кадколастыс вöлöма вель ыджыдöн, ciйö кыссьöма 2 сюрс сайö во. Та вылö индöны торъя финн-йöгра кывъясö талунöдз кольöм кывворын 1200-ысь унджык öтласа кыв, на пиысь самодий войтыр кывъяслы весьтас сулалö 450 сайö торъякыв, миян кадöдз воöм тайö кывъясыс медся тöдчанаöсь да быдлунъя сёрниын ёна вöдитчанаöсь, наысь артмöма öнiя издор войтырлöн кывкуданыс подув фондыс. Издорса вуж йöзлöн дыр кад чöж öтласа олöм выланыс ясыда петкöдлöны тшöтш öнiя финн-йöгра да самодий кывладö да подувшы кудйö кольöм öткодьлунныс.
Финн-йöгра вужкыв
1. Вужкывйын вöлöмаöсь асшöр да отсасян кывъяс, асшöр кывъяс вöлöмаöсь кык шыгараöсь. Кывдiн вöлöм помасьö дженьыд гулыдöн: *-e-öн, *a-öн, *-ä-öн, öти шыгараöсь вöлöмаöсь сöмын нимвежтасъяс, кывторъяс, сёрникосткывъяс, отсасян кадакывъяс: *lē- >лоны, соссяна кадакывъяс: ог, он, оз, эг, эн, эз да с.в.
2. Кывсикасъяс омöля торъявлöмаöсь мöда-мöдсьыныс. Эманимлöн да кадакывлöн кывдiнъясыс вöлöмаöсь öткодьöсь, татшöм серпасыс кольöма и öнöдз, шуам: гöр плуг и паши, одм. гыр плуг и паши, мдр. fagy кöдзыд и кынтö. Абу торъявлöмаöсь эманим да нимберд: к. югыд, одм. югыт, мд. валдо cвет и светлый, мдр. arany зарни и золотöй. Та вöсна кадакывлöн кыв вежлалан содтöсъяс тöдчöдлicны эз сöмын кадакывлысь чужöмсö, но и вöлöмаöсь эманимлöн асалан пасъясöн, öткодялöй: к. пуыс (лт. 3ч.), сулалic (лт. 3 ч.), одм. пиэд пиыд (лт.2ч.), карод вöчан (лт.2ч.), мдр. szemem синмöй, látom аддза. Манси кывйын омöльтан рöм кутысь -рись содтöс (артмöма тор, юкöн вежöртаса асшöр кывйысь, öткодяв: модяр rész юкöн) йитчö нима кывсикасъяс дiнö и кадакыв пертасъяс дiнö: няврам кага — няврамрись коньöр кага; ювув ми мунам — юврисюв ми, коньöръяс, мунам.
3. Юкöслун тип сертиыс финн-йöгра вужкыв вöлöма агглютинативнӧй кывйӧн.
4. Эмакывлöн да кадакывлöн вöлöма öти сикас вежласьöм. Татшöм серпасыс и öнi кольöма кызвын финн-йöгралы. Сöмын мари да удмуртлöн сёрöнджык сöвмöма кык сикас вежласьöм.
5. Вужкывйын сöвмöмаöсь сэтшöм вежлӧг формаяс:
генитив | n |
---|---|
аккузатив | m |
I локатив | na/nä |
II локатив | t/tt |
аблатив | ta/tä |
I латив | k |
II латив | ń |
Тайö пасъясыс и öнi паныдасьлöны кызвын финн-йöгралöн эмакыв формаын. Талунъя финн-йöгра кывъясын вежлӧгыс уна: маддяр кывйын — 22, комилöн — 16 (23-ӧдз), перым комилöн — 17, удмуртлöн да суомилöн — 15-öн да с.в.
6. Вужкывйын вöлöма лыд серти куим форма: ӧтка, кыка да уна лыд. Кыка лыд кольöма сöмын ханты, манси да саами кывъясын.
7. Эмторлысь асалöмсö петкöдлöмаöсь морта нимвежтасъясысь артмöм асалан формаясӧн.
8. Кадакывлöн öнiя да локтан кад абу торъявлöмаöсь. Налöн торъялöмыс абу и öнiя кызвын финн-йöгра кывйын: к. вöча (öнi и аски), суоми sulaa сылö и сылас, мрд. jön локтö и локтас. Удмурт кывйын, шуам, öнiя да локтан кад формаяс костын торъялöмыс лоöма сёрöн нин: ужасько ме уджала, но ужало ме уджала (аски). Манси кывйын локтан кадыс артмö аналитик ногӧн: öнiя када форма дiнö содтысьö тах кыв, мый артмöма таях вöдзö вылö вежöртаса кывйысь: хансэгум ме гижа öнi — хансэгум тах ме гижа мöдысьджык.
9. Вöлöма торъя соссяна кадакыв:
коми | ог лыддьы | он лыддьы |
---|---|---|
удморт | уг лыдзы | уд лыдзы |
мари | ом луд | от луд |
суоми | en lue | et lue |
Öнiя йöгра кывъясын соссяна кадакывъяс бырöмаöсь, на пыдди вöдитчöны вежласьтӧм соссяна кывторъясöн: маддяр nem tudom ог тöд, nem tudod он тöд, nem tudja оз тöд. Маддяр nem соссяна кывторлы ханты кывйын весьтас сулалö ант кывтор (ант мантым ог мун), а мансиын — атэ (атэ вот воти тöв оз пöльт).
10. Кыв артмöдöмаöсь суффиксъяс отсӧгӧн, префиксъяс сöвмöмаöсь финн-йöгра кывъясын сёрöнджык нин, подувкыв пазалöм бöрын.
11. Стöчмöдысь кывберд сулавлöма ним водзын да мöдыскöд абу ладмöдчывлöма. Татшöм серпас и öнöдз кольöма кызвын финн-йöгра кывйын. Финн кывъясын ладмöдчан йитöд сöвмöма сёрöнджык, герман кывъяс тӧдчöмысла:
коми | выль керка | выль керкаяс |
---|---|---|
удморт | выль корка | выль коркаос |
мордва | од кудо | од кудот |
маддяр | új ház | új házok |
суоми | uusi talo | uudet talot. |
Асыввыв Европаын да Рытыв-войвыв Азияын олiгöн финн-йöгра вуж йöз вочасöн торъялöмаöсь ичöтджык чукöръяс вылö, кутöмаöсь воштыны ас кост йитöдныссö. Быд ичöтджык чукöрыслöн сёрнисикассьыс сöвмöма асшöр кыв да тадзикöн öтласа вужкывйöн финн-йöгра войтыр дугдöмаöсь вöдитчыны.
Öнiя финн-йöгра кывъяслысь мöда-мöдсьыныс торъялöмнысö серпасалöм могысь орччöн сетам öткымын рöдвуж кывйын «тайö шырыс выль позйын олö» сёрникузя, кöнi ясыда тыдовтчö кад чöжöн торъя кывъясын вежсьöмыс.
кыв | маддяр | суоми | мокша | мари | удмурт | коми | *финн-йöгра |
---|---|---|---|---|---|---|---|
нимвежтас | (ez az) | tämä | тя | ты | та | тайö | *tä- |
эмакыв | еgér | hiiri | шеерсь | (коля) | шыр | шырыс | *šiηe-re |
кывберд | új | uudessa | од | у | выль | выль | *ūδ'e |
ин вежлӧга эмакыв | fészekben | pesässä | пизоса | пыжашыштэ | (гуын) | позйын | *pesänä |
кадакыв | él | elää | эряй | ила | улэ | олö | *elä- |
Миян эраöдз 2-3 сюрс воöн водзджык финн-йöгра вуж йöз пиысь янсалö асыввыв юкöныс, мыйысь бöрвыв артмас йöгра. Йöграыс вочасöн и ачыс юксяс: торъяласны маддяръяс да Обдорса йöгра — ханты-манси.
Йöгра торъялӧм бöрын коляс сöмын перым-финн войтыр.
Миян эраöдз мöд сюрсвоö перым-финн вужкывйысь торйöдчö перым котыр — комиа-удмуртлöн пöль-пöчныс.
Перым котыр торйöдчöм бöрын вуж йöзысь коляс нöшта волга-финн котыр. Волгабердса да Балтикабердса финнъяс мöда-мöдныскöд янсöдчасны миян эраöдз на.
Вужкыв пазалöм бöрын финн-йöгра войтыр волысьöмаöсь герман, балт, тюрки, словена, айран да мукöд кывъя войтыркöд, сорласьлöмаöсь накöд.
Та вöсна öнiя финн-йöгра кывъяс ёна торъялöны ёрта-ёртсьыныс, вужкывйысь налы кольöма сöмын мыйтакö öтувъя торъякыв да кыв ладысь медшöр визьяс да сёрни шыясöн вöдитчöмын аслыссикаслунъяс.
Финн-йöгра вужму
Издорса вуж йöзлысь оланiнсö нимтöны Издор (Урал) вуж муöн. Кыв туялысьяс чайтöны, издорса вуж йöз овлöмаöсь Рытыв-Войвыв Сибирын, улыс Об ю пöлöн, Из керöс öтар-мöдарын, Волга Камакöд йитчанiнöдз. Миян эраöдз V—III сюрсöд воясö тайö му вылас вöлöма шоныд (атлантик) климат. ХIХ нэмса мöд джынйö сöвмö лингвопалеонтология, мöд кывйöн кö — кыв туялöмын быдмöгъяслысь да пемöсъяслысь важ оланiнсö тöд вылын кутöм.
Тайö метöд сертиыс рöдвуж кывъясысь бöрйöны быдмöг-пемöс нимъяс, корсьöны кыввужныслысь важъя öтувъялун. Сы бöрын флора да фауна мусерпасъяс отсöгöн стöчмöдсьöны сiйö муясыс, кöнi вöлöм олöны этимология серти матын нима пемöсъяс, кöнi вöлöм быдмöны öткодь нима быдмöгъяс.
Лингвопалеонтология методсö пыртöма А.Пиктэ, сэсся тайö методнас вöдитчöмаöсь суоми кыв туялысь: А.Альквист да О. Доннэр. Лингвогеография метод отсалöма Ф. П. Кеппенлы тöдмавны финн-йöгралысь вуж му. Нинпу да Мазi нимъяс öткодялöмöн Ф. П. Кеппен финн-йöгра йöзлысь вуж мусö индöма Роч му асыввывса вöраинъясö, Волга юлöн шöр юкöнö, сылöн лунвывлань бергöдчанiнас. Суоми туялысь Х.Паасонэн пу-пемöс нимъяс видлалöмöн пасйылöма: финн-йöгра вуж йöз овлöма пö Войвыв Из керöс дорын, Европа да Азия йитвежын.
Маддяр туялысь Шебештен Ирен чайтöма: финн-йöгра вуж йöз овлöма Европа войвылын, сылöн рытыввыв суйöрыс вöлöма Сукöн ю, а лунвылыс — öнiя Перым кар гöгöрын. Таысь кындзи, Шебештен И. йöзöдöма вель зумыд уджъяс финн-йöгра кывъясын öтмоза юргысь чери да пу нимъяс йылысь. Пыдiсянь лингвопальöнтология кыввор видлалöм бöрын маддяр академик Хайду Петер выльног гöгöрвоöдic фин-йöгралысь вуж мусö. Сы чайтöм серти, издорса да финн-йöгралысь подув му корсигöн колö тöд вылын кутны пармаын быдмысъ пу нимъяс:
- коз = суоми kuusi, cаами guossä, мд. куз, мр. кож, одм. кыз, мс. kawt, х. xut; нен. xādi, эн. kadi, ня kua, cк. kūt, км. kơd < изд. *kowse
- суспу = удм. susоpu, мс. tāt, x.. teγet; нен. tide, ск. tĭtĭ, км. tēdeη; к. суспу < изд. *sĭkse
- ньывпу = мp. nulgo, удм. ńĭl-pu, мс. ńulĭ, х. ńălki; ск. ńulgo, км. nelga < изд. *ńulka
- ниа = мс. ńix, х. näηk < ч-й.*näηe
- сирпу (вяз) = суоми salava, мд. säli, мр. šol, мдр. szil < ч-й. *śala
Европа шöрса вöръяс — сораöсьджык, сэнi быдмöны коръя пуяс: тупу, нинпу, сирпу. И сöмын öти коръя пу ним (сирпу) этимология боксяньыс матынджык финн-йöгра кывъяс дiнö. Тайö лыска пу нимъяс этимология серти позьö кывкöртавны, мый издорса вуж йöз мöда-мöдсьыныс торъявтöдзныс овлöмаöсь Сибирса пармаын, либö сэнi, кöнi паныдасьлöны рытыввыв-европаса да асыввыв-азияса быдмöгъяс.
Öшмöсъяс
• Игушев Е. А. Финн-угор кывъяс туялöмö пырöдчöм. Студентъяслы велöдчынысö отсалан небöг. Сыктывкар, 2003.
• Кеппен Ф. П. Материалы к вопросу о первоначальной родине и первобытном родстве индо-европейского и финно-угорского племени". Спб., 1886.
• Основы финно-угорского языкознания. Т. 1-3. М., 1974—1976.
• 'Сородичи по языку / Гл. ред. Д. Нановски. Будапешт, 2000.
• Хайду, Петер. Уральские языки и народы. М., 1985.
• Цыпанов Е. А. Финно-угорские языки: сравнительный обзор. Сыктывкар, 2009.
• Языки народов СССР. Т. 3. М., 1966.
• A magyar szókészlet finnugor elemei. Etimológiai szótár (Этимология кывкуд). Budapest: Akadémiai Kiadó, 1967—1978.
• Abondolo, Daniel (ed.): The Uralic languages. Edited by Daniel Abondolo. London & New York: Routledge, 1998.
• Aikio, Ante (Критика:) Angela Marcantonio, The Uralic Language Family: Facts, Myths and Statistics. Видзöд: Word — Journal of the International Linguistic Association 3/2003: 401—412.
• Bakró-Nagy Marianne (Критика:) Az írástudók felelőssége. Angela Marcantonio, The Uralic Language Family. Facts, myths and statistics. Видзöд: Nyelvtudományi Közlemények 2003, 100: 44-62. (Downloadable: [1]).
• Bakró-Nagy Marianne (Критика:) The responsibility of literati. Angela Marcantonio, The Uralic Language Family. Facts, myths and statistics. Видзöд: Lingua 2005, 115: 1053—1062. (Downloadable: [2]).
• Benkő, Loránd: Etymologisches Wörterbuch des Ungarischen (Этимология кывкуд). Budapest: Akadémiai Kiadó, 1992—1997., ISBN 963-05-6227-8.
• Collinder, Björn: Fenno-Ugric Vocabulary. Uppsala, 1955, ISBN 3-87118-187-0.
• Collinder, Björn: An introduction to the Uralic languages. Berkely, California.
• Campbell, Lyle: Historical Linguistics: An Introduction. Edinburgh University Press 1998.
• Csepregi Márta (ed.): Finnugor kalauz. Budapest: Panoráma, 1998., ISBN 963-243-862-0.
• De Smit, Merlijn (Критика:) A. Marcantonio: The Uralic language family. Facts, myths and statistics. Видзöд: Linguistica Uralica 2003, 57-67.
• Décsy, Gyula. Einführung in die finnisch-ugrische Sprachwissenschaft. Wiesbaden: Harrassowitzб 1965.
• Encyclopædia Britannica 15th ed.: Languages of the World: Uralic languages. Chicago, 1990.
• Georg, Stefan. (Критика:) A. Marcantonio: The Uralic Language Family. Facts, Myths and Statistics. (Критика). Видзöт: Finnisch-Ugrische Mitteilungen. 2003. Band 26/27.
• Häkkinen, Kaisa: Suomalais-ugrilaisten kielten etymologisen tutkimuksen asemasta ja ongelmista (1979). Видзöд: Nykysuomen rakenne ja kehitys. Volume 2, (NRJK 2) Pieksämäki 1984, ISBN 951-717-360-1.
• Janhunen, Juha. Uralilaisen kantakielen sanastosta. Видзöд: Journal de la Société Finno-Ougrienne 77. 1981. 219—274.
• Janhunen, Juha. Reconstructing Pre-Proto-Uralic typology spanning the millennia of linguistic evolution. Видзöд: Congressus nonus internationalis fenno-ugristarum. I: Orationes plenariae & Orationes publicae. Tartu, 2000. 59-76.
• Kallio, Petri 2004. (Критика:) The Uralic Language Family: Facts, Myths, and Statistics (Angela Marcantonio). Видзöд: Anthropological Linguistics Vol. 46, no. 4: 486—489.
• Laakso, Johanna: Karhunkieli. Pyyhkäisyjä suomalais-ugrilaisten kielten tutkimukseen . Helsinki: SKS, 1999.
• Laakso, Johanna (ed.): Uralilaiset kansat. Porvoo — Helsinki — Juva: WSOY, 1992, ISBN 951-0-16485-2.
• Laakso, Johanna (Критика:) Sprachwissenschaftliche Spiegelfechterei (Angela Marcantonio: The Uralic language family. Facts, myths and statistics). Видзöд: Finnisch-ugrische Forschungen 2004, 58: 296—307.
• Marcantonio, Angela: What Is the Linguistic Evidence to Support the Uralic Theory or Theories? Видзöд: Linguistica Uralica 40, 1, pp 40-45, 2004.
• Marcantonio, Angela: The Uralic Language Family: Facts, Myths and Statistics. 2003.
• Marcantonio, Angela, Pirjo Nummenaho, and Michela Salvagni: The «Ugric-Turkic Battle»: A Critical Review. Видзöд: Linguistica Uralica 37, 2, pp 81-102, 2001. Онлайн версия.
• Ruhlen, Merritt, A Guide to the World’s languages, Stanford, California (1987), pp. 64-71.
• Saarikivi, Janne (Критика:) Angela Marcantonio. Uralic Language Family: Facts, Myths and Statistics. Видзöд: Journal of Linguistics 1/2004. p. 187—191.
• Sinor, Denis (ed.): Studies in Finno-Ugric Linguistics: In Honor of Alo Raun (Indiana University Uralic and Altaic Series: Volume 131). Indiana Univ Research, 1977, ISBN 0-933070-00-4.
• Sinor, Denis (ed.):The Uralic languages: description, history and foreign influences. Edited by Denis Sinor. Handbuch der Orientalistik 8: Handbook of Uralic studies 1; Leiden: E. J. Brillб, 1988.
• Vikør, Lars S. (ed.): Fenno-Ugric. Видзöд: The Nordic Languages. Their Status and Interrelations. Novus Press, pp. 62-74, 1993.
• Wiik, Kalevi: Eurooppalaisten juuret, Atena Kustannus Oy. Finland, 2002.
Ыстӧгъяс
- ↑ Blažek, Václav. Uralic Migrations: The Linguistic Evidence Архивса копия 13 ода-кора тӧлысь 2019 Wayback Machine ресурсын
- ↑ Цыпанов Е. Финно-угорские языки // Коми язык. Энциклопедия. — М.: Издательство ДИК, 1998. — С. 518—520.
- ↑ Ante Aikio. Proto-Uralic Архивса копия 10 ӧшым тӧлысь 2021 Wayback Machine ресурсын // The Oxford Guide to the Uralic Languages. Oxford University Press, 2022. P. 4.
- ↑ Живлов М. Лексические инновации и классификация уральских языков Архивса копия 28 сора тӧлысь 2022 Wayback Machine ресурсын
- ↑ Janhunen J. Proto-Uralic — what, where, and when Архивса копия 28 сора тӧлысь 2022 Wayback Machine ресурсын // The quasquicentennial of the Finno-Ugrian society. 2009. Volume 258. P. 65.
- ↑ Bakró-Nagy M., Laakso J., Skribnik E. (ed.). The Oxford Guide to the Uralic Languages. Oxford University Press, 2022. P. 31-32.
Финн-йӧгра кывъяс | |||
Йӧгра котыр | Маддяр (венгер) кыв | Манси кыв | Ханты кыв | ||
Перым котыр | Коми кыв (стандартъяс: зыряна коми | перым коми | ёдзва коми кыв) | Удмурт кыв | ||
Мари котыр | Мари кыв (стандартъяс: видзвыв мари кыв | керӧсвыв мари кыв) | ||
Мордва котыр | Мокша кыв | Эрзя кыв | ||
Фин котыр | Суоми кыв | Эст кыв | Выру кыв | Сету кыв | Вепс кыв | Водь кыв | Карел кыв | Лив кыв (†) | Ижора кыв | ||
Саами котыр | Саами кыв (стандартъяс: инари | войвыв саами | кильдин | колтта | лунвыв саами | луле) | ||
Важӧн бырӧм кывъяс | Меря кыв † | Мешшӧра кыв † | Мурома кыв † |