Иранса календар
Иранса календар (рочӧн Иранский календарь) либӧ Шондіа хиджра (перс تقویم هجری شمسی؛ سالنمای هجری خورشیدی) — астрономическӧй шондіа календар, мыйӧн вӧдитчӧны кыдзи официальнӧй календарӧн Иранын да Афганистанын. Календарсӧ лӧсьӧдісны 8 астроном Омар Хайямлӧн юрнуӧдӧм улын, и сэксянь сійӧс вӧлі некымынысь стӧчмӧдӧма. Сійӧ нуӧдӧ арталӧмсӧ хиджрасянь (Мухаммед пророклӧн Меккаысь Мединаӧ 622 воын вуджӧмсянь), но подулас пуктӧма шондіа (тропическӧй) во, абу кыдзи классическӧй ислам календарын, та вӧсна сылӧн тӧлысьясыс пыр лоӧны вогӧгӧрся ӧти кадын. Во заводитчӧм - тувсов ӧткузя луна-воя (Навруз, тулыслӧн гаж), сійӧс арталӧны астрономическӧй наблюдениеяс серти тегеранса кад меридиан вылын (52.5°E либӧ UTC+3:30)[1].
Тӧлысь нимъяс
Иранса воыс заводитчӧ тувсов ӧткузя луна-вояӧ, сійӧс шуӧны Навруз — медся ыджыд гаж Иранын да Афганистанын. Сійӧс пасйӧны и мукӧд странаын, кӧні вӧдитчӧны мӧд сикас календарӧн.
Лун лыд | Фарси Иранын | Курдъяс | Дари Афганистанын | Пашто Афганистанын | Григорий календарын (абу кассяна воӧ) |
Зодиак знак | ||||||
МФА | Оригинал | Роч | Латинича | Сорани | МФА | Оригинал | МФА | Оригинал | ||||
1 | 31 | færværdin | فروردین | Фарвардин | Xakelêwe | خاکەلێوە | hamal | حمل | wrai | ورى | рака тӧлысь 21-ӧд лун — косму тӧлысь 20-ӧд лун | Овен |
2 | 31 | ordiːbeheʃt | اردیبهشت | Ордибехешт | Gullan (Banemer) | گوڵان | sawr | ثور | ɣwajai | غویى | косму тӧлысь 21-ӧд лун — ода-кора тӧлысь 21-ӧд лун | Телец |
3 | 31 | xordɒːd | خرداد | Хордад | Cozerdan | جۆزەردان | dʒawzɒ | جوزا | IPA|ɣbarɡolai | غبرګولى | ода-кора тӧлысь 22-ӧд лун — лӧддза-номъя тӧлысь 21-ӧд лун | Близнецы |
4 | 31 | tiːr | تیر | Тир | Pûşper | پووشپەڕ | saratɒn | سرطان | t͡ʃunɡɑʂ | چنګاښ | лӧддза-номъя тӧлысь 22-ӧд лун — сора тӧлысь 22-ӧд лун | Рак |
5 | 31 | mordɒːd | مرداد | Мордад | Gelawêj | گەلاوێژ | asad | اسد | zmarai | زمرى | сора тӧлысь 23-ӧд лун — моз тӧлысь 22-ӧд лун | Лев |
6 | 31 | ʃæhriːvær | شهریور | Шахривар | Xermanan | خەرمانان | sonbola | سنبله | waʐai | وږى | моз тӧлысь 23-ӧд лун — кӧч тӧлысь 22-ӧд лун | Дева |
7 | 30 | mehr | مهر | Мехр | Rezber | ڕەزبەر | mizɒn | میزان | təla | تله | кӧч тӧлысь 23-ӧд лун — йирым тӧлысь 22-ӧд лун | Весы |
8 | 30 | ɒːbɒn | آبان | Абан | Xezellwer (Gelarêzan) | گەڵاڕێزان | 'aqrab | عقرب | laɻam | لړم | йирым тӧлысь 23-ӧд лун — вӧльгым тӧлысь 21-ӧд лун | Скорпион |
9 | 30 | ɒːzær | آذر | Азар | Sermawez | سەرماوەز | qaws | قوس | lindəi | لیندۍ | вӧльгым тӧлысь 22-ӧд лун — ӧшым тӧлысь 21-ӧд лун | Стрелец |
10 | 30 | dej | دی | Дей | Befranbar | بەفرانبار | dʒadi | جدی | marɣumai | مرغومى | ӧшым тӧлысь 22-ӧд лун — тӧвшӧр тӧлысь 20-ӧд лун | Козерог |
11 | 30 | bæhmæn | بهمن | Бахман | Rêbendan | ڕێبەندان | dalvæ | دلو | salwɑɣə | سلواغه | тӧвшӧр тӧлысь 20-ӧд лун — урасьӧм тӧлысь 19-ӧд лун | Водолей |
12 | 29/30 | esfænd | اسفند | Эсфанд | Reşeme | ڕەشەمە | hut | حوت | kab | كب | урасьӧм тӧлысь 20-ӧд лун — рака тӧлысь 20-ӧд лун | Рыбы |
Сезонъяс
Воыс традиционнӧя юксьӧ нёль сезон вылӧ, быд сезонын куим тӧлысь:
• Тулыс (перс بهار [bæhɒr], пушту پسرلی [psar’lai]): фарвардин, ордибехешт, хордад
• Гожӧм (перс تابستان [tɒbestɒn], пушту دوبی ['dobai]): тир, мордад, шахривар
• Ар (перс پایز [pɒjiz], пушту منی ['mənai]): мехр, абан, азар
• Тӧв (перс زمستان [zemestɒn], пушту ژمی ['ʒəmai]): дей, бахман, эсфанд
Кассяна вояс
Иранса календарын кассянаӧн лыддьыссьӧ во, кодлӧн лыдпаса значениеыс 33 вылӧ юкӧм бӧрын колясыс лоӧ 1, 5, 9, 13, 17, 22, 26 либӧ 30; татшӧм ногӧн, быд 33 вося кадколастын 8 кассяна во, да воыслӧн шӧркодь кузьтаыс лоӧ 365,(24) сутки (365 лун 5 час 49 минута 5 час), мый сетӧ 4,5 сюрс воӧн 1 лунся ӧшыбка. Иранса календар та боксянь стӧчджык григорий календарысь [2].
Вежонын лунъяс
Иранса календарын вежоныс заводитчӧ субӧтаӧ и помасьӧ пекничаӧ — официальнӧй шойччан лун.
• Субӧта — Шанбэ (перс شنبه);
• Вежалун — Йекьшанбэ (перс یکشنبه);
• Выльлун — Дошанбэ (перс دوشنبه);
• Воторник — Сэшанбэ (перс سه شنبه);
• Середа — Чахаршанбэ (перс چهارشنبه);
• Четверг — Панджшанбэ (перс پنجشنبه);
• Пекнича — Джом’э (перс جمعه) или Одинэ (перс آدینه)
Вежалунсянь четвергӧдз лун нимъяс артмӧдӧны субӧта ним дорӧ лыдпас содтӧм: вежалун - "ӧти-субӧта", выльлун - "кык-субӧта" да с. в. Пекнича ним Джоме артмӧма араб кывйысь "чукӧртчылӧм" - босьтӧма тӧд вылӧ мусульманалӧн традиционнӧй пекничаса ӧтувъя молитва.
Григорий календарлы лӧсялӧм
Кодзувторйӧн пасйӧма вояс, кор Новруз лоӧ Григорий календарын рака тӧлысь 20-ӧд лунӧ. Мукӧд воясӧ Новруз - рака тӧлысь 21-ӧд лун [3].
Григорий календарын во | Шондіа хиджра во |
---|---|
1999—2000 | 1378 |
2000—2001 | 1379* |
2001—2002 | 1380 |
2002—2003 | 1381 |
2003—2004 | 1382 |
2004—2005 | 1383* |
2005—2006 | 1384 |
2006—2007 | 1385 |
2007—2008 | 1386 |
2008—2009 | 1387* |
2009—2010 | 1388 |
2010—2011 | 1389 |
2011—2012 | 1390 |
2012—2013 | 1391* |
2013—2014 | 1392 |
2014—2015 | 1393 |
2015—2016 | 1394 |
2016—2017 | 1395* |
2017—2018 | 1396 |
2018—2019 | 1397 |
2019—2020 | 1398 |
2020—2021 | 1399* |
2021—2022 | 1400 |
Пасйӧдъяс
- ↑ M. Heydari-Malayeri, A concise review of the Iranian calendar Архивса копия 16 сора тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын, Paris Observatory. (англ.)
- ↑ Климишин, 1990, с. 97—98.
- ↑ Persian calendar by Holger Oertel Архивируйтӧма 16 сора тӧлысь 2012 вося.
Литература
• Иранса календар // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
• Климишин И. А. Календари Ирана // Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1990. — С. 226—227. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
Ыстӧгъяс
• DateConverter — Перевод дат между иранским и григорианским календарями Архивса копия 28 косму тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын
• Перевод дат иранского (персидского) календаря в другие календари
• Программа перевода дат между иранским, григорианским и исламским календарями Архивса копия 23 кӧч тӧлысь 2018 Wayback Machine ресурсын (англ.)
• Густерин П. О летоисчислении на Среднем Востоке Архивса копия 31 моз тӧлысь 2021 Wayback Machine ресурсын / ЦентрАзия.