Иранса календар

Босьтӧма Рувикиысь
Календар
Календар йылысь юӧр
Календар
сикас

шондіа

Кассяна вояс
содтӧм
8/33

Календар лыддьӧг:
Армелин календар · Армен: Важ армен календар, Армен вичко календар · Ассирияса календар · Ацтек календар · Бахаи · Бенгал календар · Буддизм календар · Вавилонса календар · Византияса календар · Лунвыв славяналӧн йӧзкостса календар · Вьетнамса календар · Гильбурд календар · Григорий календар · Грузин календар · Дари календар · Важ грек календар · Важ Египетса календар · Важ Персияса календар · Важ славяна календар · Еврей календар · Зороастрийскӧй календар · Индияса: Важ Индияса календар, Индияын ӧтувъя национальнӧй календар · Инки календар · Иранса календар · Ирландияса календар · Ислам календар · Кельт календар · Кыргыз календар · Китайса календар · Конта календар · Копт календар · Майя календар · Масон календар · Миньго календар · Мьянма календар· Непал календар · Выль юлиан календар · Пролептическӧй календар: Пролептическӧй юлиан календар, Пролептическӧй григорий календар · Римса календар · Румияса календар · Руна календар · Сӧветскӧй революционнӧй календар · Тамильса календар · Тайса: тӧлыся, шондіа · Тибет календар · Куим сезона календар · Тува календар · Туркмен календар · Француз республиканскӧй календар · Хакас календар · Ханаан календар · Харапп календар · Чучхе календар · Швед календар · Шумер календар · Эфиопса календар · Юлиан календар · Ява календар · Япон календар
Персепольын барельеф - зороастрийскӧй Наврузлӧн символ - тувсов ӧткузя луна-вояӧ ас костын нэмъяс чӧж тышкасьысь ӧшлӧн, коді символизируйтӧ Му, да Шондіӧс петкӧдлысь левлӧн вынъясыс ӧткодьӧсь

Иранса календар (рочӧн Иранский календарь) либӧ Шондіа хиджра (перс تقویم هجری شمسی؛ سالنمای هجری خورشیدی‎) — астрономическӧй шондіа календар, мыйӧн вӧдитчӧны кыдзи официальнӧй календарӧн Иранын да Афганистанын. Календарсӧ лӧсьӧдісны 8 астроном Омар Хайямлӧн юрнуӧдӧм улын, и сэксянь сійӧс вӧлі некымынысь стӧчмӧдӧма. Сійӧ нуӧдӧ арталӧмсӧ хиджрасянь (Мухаммед пророклӧн Меккаысь Мединаӧ 622 воын вуджӧмсянь), но подулас пуктӧма шондіа (тропическӧй) во, абу кыдзи классическӧй ислам календарын, та вӧсна сылӧн тӧлысьясыс пыр лоӧны вогӧгӧрся ӧти кадын. Во заводитчӧм - тувсов ӧткузя луна-воя (Навруз, тулыслӧн гаж), сійӧс арталӧны астрономическӧй наблюдениеяс серти тегеранса кад меридиан вылын (52.5°E либӧ UTC+3:30)[1].

Тӧлысь нимъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]

Иранса воыс заводитчӧ тувсов ӧткузя луна-вояӧ, сійӧс шуӧны Навруз — медся ыджыд гаж Иранын да Афганистанын. Сійӧс пасйӧны и мукӧд странаын, кӧні вӧдитчӧны мӧд сикас календарӧн.

Лун лыд Фарси Иранын Курдъяс Дари Афганистанын Пашто Афганистанын Григорий календарын
(абу кассяна воӧ)
Зодиак знак
МФА Оригинал Роч Латинича Сорани МФА Оригинал МФА Оригинал
1 31 færværdin فروردین Фарвардин Xakelêwe خاکەلێوە hamal حمل wrai ورى рака тӧлысь 21-ӧд лун — косму тӧлысь 20-ӧд лун Овен
2 31 ordiːbeheʃt اردیبهشت Ордибехешт Gullan (Banemer) گوڵان sawr ثور ɣwajai غویى косму тӧлысь 21-ӧд лун — ода-кора тӧлысь 21-ӧд лун Телец
3 31 xordɒːd خرداد Хордад Cozerdan جۆزەردان dʒawzɒ جوزا IPA|ɣbarɡolai غبرګولى ода-кора тӧлысь 22-ӧд лун — лӧддза-номъя тӧлысь 21-ӧд лун Близнецы
4 31 tiːr تیر Тир Pûşper پووشپەڕ saratɒn سرطان t͡ʃunɡɑʂ چنګاښ лӧддза-номъя тӧлысь 22-ӧд лун — сора тӧлысь 22-ӧд лун Рак
5 31 mordɒːd مرداد Мордад Gelawêj گەلاوێژ asad اسد zmarai زمرى сора тӧлысь 23-ӧд лун — моз тӧлысь 22-ӧд лун Лев
6 31 ʃæhriːvær شهریور Шахривар Xermanan خەرمانان sonbola سنبله waʐai وږى моз тӧлысь 23-ӧд лун — кӧч тӧлысь 22-ӧд лун Дева
7 30 mehr مهر Мехр Rezber ڕەزبەر mizɒn میزان təla تله кӧч тӧлысь 23-ӧд лун — йирым тӧлысь 22-ӧд лун Весы
8 30 ɒːbɒn آبان Абан Xezellwer (Gelarêzan) گەڵاڕێزان 'aqrab عقرب laɻam لړم йирым тӧлысь 23-ӧд лун — вӧльгым тӧлысь 21-ӧд лун Скорпион
9 30 ɒːzær آذر Азар Sermawez سەرماوەز qaws قوس lindəi لیندۍ вӧльгым тӧлысь 22-ӧд лун — ӧшым тӧлысь 21-ӧд лун Стрелец
10 30 dej دی Дей Befranbar بەفرانبار dʒadi جدی marɣumai مرغومى ӧшым тӧлысь 22-ӧд лун — тӧвшӧр тӧлысь 20-ӧд лун Козерог
11 30 bæhmæn بهمن Бахман Rêbendan ڕێبەندان dalvæ دلو salwɑɣə سلواغه тӧвшӧр тӧлысь 20-ӧд лун — урасьӧм тӧлысь 19-ӧд лун Водолей
12 29/30 esfænd اسفند Эсфанд Reşeme ڕەشەمە hut حوت kab كب урасьӧм тӧлысь 20-ӧд лун — рака тӧлысь 20-ӧд лун Рыбы

Воыс традиционнӧя юксьӧ нёль сезон вылӧ, быд сезонын куим тӧлысь: • Тулыс (перс بهار‎ [bæhɒr], пушту پسرلی‎ [psar’lai]): фарвардин, ордибехешт, хордад
Гожӧм (перс تابستان‎ [tɒbestɒn], пушту دوبی‎ ['dobai]): тир, мордад, шахривар
Ар (перс پایز‎ [pɒjiz], пушту منی‎ ['mənai]): мехр, абан, азар
Тӧв (перс زمستان‎ [zemestɒn], пушту ژمی‎ ['ʒəmai]): дей, бахман, эсфанд

Иранса календарын кассянаӧн лыддьыссьӧ во, кодлӧн лыдпаса значениеыс 33 вылӧ юкӧм бӧрын колясыс лоӧ 1, 5, 9, 13, 17, 22, 26 либӧ 30; татшӧм ногӧн, быд 33 вося кадколастын 8 кассяна во, да воыслӧн шӧркодь кузьтаыс лоӧ 365,(24) сутки (365 лун 5 час 49 минута 5 час), мый сетӧ 4,5 сюрс воӧн 1 лунся ӧшыбка. Иранса календар та боксянь стӧчджык григорий календарысь [2].

Вежонын лунъяс

[вежны | Вежны кодировкаын]

Иранса календарын вежоныс заводитчӧ субӧтаӧ и помасьӧ пекничаӧ — официальнӧй шойччан лун. • Субӧта — Шанбэ (перс شنبه‎);
Вежалун — Йекьшанбэ (перс یکشنبه‎);
Выльлун — Дошанбэ (перс دوشنبه‎);
Воторник — Сэшанбэ (перс سه شنبه‎);
Середа — Чахаршанбэ (перс چهارشنبه‎);
Четверг — Панджшанбэ (перс پنجشنبه‎);
Пекнича — Джом’э (перс جمعه‎) или Одинэ (перс آدینه‎) Вежалунсянь четвергӧдз лун нимъяс артмӧдӧны субӧта ним дорӧ лыдпас содтӧм: вежалун - "ӧти-субӧта", выльлун - "кык-субӧта" да с. в. Пекнича ним Джоме артмӧма араб кывйысь "чукӧртчылӧм" - босьтӧма тӧд вылӧ мусульманалӧн традиционнӧй пекничаса ӧтувъя молитва.

Григорий календарлы лӧсялӧм

[вежны | Вежны кодировкаын]

Кодзувторйӧн пасйӧма вояс, кор Новруз лоӧ Григорий календарын рака тӧлысь 20-ӧд лунӧ. Мукӧд воясӧ Новруз - рака тӧлысь 21-ӧд лун [3].

Григорий календарын во Шондіа хиджра во
1999—2000 1378
2000—2001 1379*
2001—2002 1380
2002—2003 1381
2003—2004 1382
2004—2005 1383*
2005—2006 1384
2006—2007 1385
2007—2008 1386
2008—2009 1387*
2009—2010 1388
2010—2011 1389
2011—2012 1390
2012—2013 1391*
2013—2014 1392
2014—2015 1393
2015—2016 1394
2016—2017 1395*
2017—2018 1396
2018—2019 1397
2019—2020 1398
2020—2021 1399*
2021—2022 1400
  1. M. Heydari-Malayeri, A concise review of the Iranian calendar Архивса копия 16 сора тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын, Paris Observatory. (англ.)
  2. Климишин, 1990, с. 97—98.
  3. Persian calendar by Holger Oertel Архивируйтӧма 16 сора тӧлысь 2012 вося.

Иранса календар // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
Климишин И. А. Календари Ирана // Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1990. — С. 226—227. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.

DateConverter — Перевод дат между иранским и григорианским календарями Архивса копия 28 косму тӧлысь 2011 Wayback Machine ресурсын
Перевод дат иранского (персидского) календаря в другие календари
Программа перевода дат между иранским, григорианским и исламским календарями Архивса копия 23 кӧч тӧлысь 2018 Wayback Machine ресурсын (англ.)
Густерин П. О летоисчислении на Среднем Востоке Архивса копия 31 моз тӧлысь 2021 Wayback Machine ресурсын / ЦентрАзия.