Ислам календар
| Календар | |||
|---|---|---|---|
| Календар йылысь юӧр | |||
| Календар сикас |
тӧлыся | ||
| Кассяна вояс содтӧм |
11/30 (араб цикл) 3/8 (турок цикл) | ||
|
| |||
| Календар лыддьӧг: | |||
| Армелин календар · Армен: Ассирияса календар · Ацтек календар · Бахаи · Бенгал календар · Вавилонса календар · Византияса календар · Лунвыв славяналӧн йӧзкостса календар · Вьетнамса календар · Гильбурд календар · Грузин календар · Дари календар · Важ грек календар · Важ Египетса календар · Важ Персияса календар · Важ славяна календар · Зороастрийскӧй календар · Индияса: Индияын ӧтувъя национальнӧй календар · Инки календар · Ирландияса календар · Ислам календар · Кельт календар · Кыргыз календар · Конта календар · Копт календар · Майя календар · Масон календар · Миньго календар · Мьянма календар· Непал календар · Выль юлиан календар · Пролептическӧй календар: Пролептическӧй юлиан календар, Пролептическӧй григорий календар · Римса календар · Румияса календар · Руна календар · Сӧветскӧй революционнӧй календар · Тамильса календар · Тайса: тӧлыся, шондіа · Тибет календар · Куим сезона календар · Тува календар · Туркмен календар · Француз республиканскӧй календар · Хакас календар · Ханаан календар · Харапп календар · Чучхе календар · Швед календар · Шумер календар · Ява календар · Япон календар | |||
Ислам календар, или мусульман календар — тӧлыся календар, мыйӧн вӧдитчӧны мусульмана религия гажъяслысь кадпассӧ тӧдмалӧм могысь. 2016 воӧдз вӧлі официал календарӧн Саудса Аравияын. Вояс арталӧмыс нуӧдсьӧ Хиджрасянь (622 вося сора тӧлысь 16-ӧд лунсянь)[1] — Мухаммед пророклӧн да медводдза мусульманалӧн Меккаысь Мединаӧ вуджан кадпассянь. Та вӧсна мусульман странаясын календарсӧ нимтӧны Хиджралӧн календар (араб التقويم الهجري, ат-таквим аль-хиджри, гижод вылын дженьыда пасйӧмыс: هـ).
Календарлӧн тэчас
Луна-воя, мусульман календар серти, заводитчӧ шонді пуксьӧмсянь, а оз войшӧр кадӧ, кыдзи Григорий календарын. Тӧлысь заводитчӧмӧн лыддьыссьӧ неомения, мӧд ногӧн кӧ сійӧ луныс, кор Тӧлысьлӧн чарлаыс рытъя рӧмыднас позьӧ аддзыны выль тӧлысь бӧрын медводдзаысь. Пырджык неомения заводитчӧ выль тӧлысь бӧрын 1-3 лун мысти.
Ислам календарын воыс артмӧ 12 тӧлысьысь да 354 либӧ 355 лунысь. Разнӧй странаын вӧдитчӧны прӧстӧй, абу кассяна (354 лунъя) да кассяна (355 лунъя) вояс вежласьӧмын разнӧй циклъясӧн. Кассяна вояссӧ колӧ пыртны, сы вӧсна мый 12 синодическӧй тӧлысьлӧн кузьтаыс абу стӧч 354 лун. "Араб цикл" артмӧ 30 воысь: 19 прӧстӧй 354 лунӧн да 11 кассяна 355 лунӧн. Кассяна воясӧн лоӧны 2, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26, 29-ӧд. "Турецкӧй цикл" артмӧ 8 воысь. Кассяна воясӧн лоӧны 2, 5, 7. Содтӧд лун содтыссьӧ бӧръя тӧлысьӧ[2].
Тӧлысьяс
• мухаррам (араб محـرّم) — тӧлыся календарлӧн медводдза тӧлысь. Араб кывйын "мухаррам" кывйыслӧн вежӧртасыс лоӧ "оз позь". Тайӧ тӧлысяс оз позь вӧлі нуӧдны военнӧй действиеяс да походъяс.
• сафар (صفـر) — «колькиж». Ӧти версия серти, тайӧ арся тӧлысь ним, кор быдмӧгъясыс вижӧдӧны.
• раби аль-авваль (ربـيع الأول) — тӧлыся календарлӧн коймӧд тӧлысь.Ӧні араб кывйын «раби» петкӧдлӧ тулыс, но важӧн тайӧ вӧлі ар. Тайӧ тӧлысьыс вӧлі арсяӧн.
• раби ас-сани (ربـيع الـثاني или ربـيع الآخر) — «мӧд раби».
• джумада аль-уля (جمادى الأولى) — тӧлыся календарлӧн витӧд тӧлысь. Араб кывйын «джумада» кыв артмӧма «кынмыны» кадкывйысь. Тайӧ вӧлі тӧвся тӧлысь.
• джумада ас-сани (جمادى الـثاني), или джумада аль-ахира (جمادى الآخرة)
• раджаб (رجب) — тӧлыся календарлӧн сизимдӧ тӧлысь. Араб кывйын «раджаб» кыв артмӧма «повны» кадакывйысь. Тайӧ тӧлысяс оз позь вӧлі нуӧдны военнӧй действиеяс да походъяс.
• шабан (شعـبان) — «янсӧдчыны» кадакывйысь. Тайӧ тӧлысяс мунӧны военнӧй походъясӧ.
• рамадан (رمضان) — «донавны» кадакывйысь. Тайӧ тӧлысьын шондіыс донӧдіс мусӧ да сотіс быдмӧгъяссӧ.
• шавваль (شوال) — «мунны местаысь» кадакывйысь. Шавваль — кочуйтан тӧлысь.
• зу-ль-када (ذو الـقـعـدة) — «пукавны места вылын» кадакывйысь. Зуль-Каада — сулаланін тӧлысь.
• зу-ль-хиджа (ذو الحجّة) — «вӧчны паломничество» кадакывйысь.
Запретнӧй тӧлысьяс
Запретнӧй тӧлысьяс (араб الأشهر الحرم) — ислам календарса тӧлысьяс, кор исламӧдзса кадӧ оз позь вӧлі виавны, воюйтны да кыйсьыны Кааба гӧгӧр. Татшӧм тӧлысьыс нёль: зуль-када, зуль-хиджа, мухаррам да раджаб. Исламын запретитнӧй тӧлысьяс лыддьыссьӧны вежаясӧн[3].
Запретлӧн помканас вӧлі Каабаӧ волысь паломникъясӧс видзны зільӧм, кодъяс ёна вузасисны-ньӧбасисны. Вӧлі кӧ быть лоӧ вӧйна, язычник-арабъяс вештывлісны "запретнӧй" тӧлысьсӧ бӧрӧ либӧ водзӧ да спокойнӧя нуӧдісны войнасӧ. Исламлӧн медводдза воясӧ мусульмана сідзжӧ кутчысьлісны тайӧ запретӧ[4]. Но Хиджралӧн (Мединаӧ овмӧдчӧмлӧн) мӧд воын, раджаб тӧлысь помын, Нахляӧ мӧдӧдӧм мусульманалӧн разведка нуӧдысь отряд торкис запретсӧ да уськӧдчис меккасаяслӧн караван вылӧ. Мусульманакӧд тышын вӧлі виӧма Амр ибн аль-Хадрамиӧс, а сылысь кык ёртсӧ босьтісны пленӧ. Меккаса язычникъяс мыжалісны мусульманаӧс ӧтув законъяс торкалӧмысь, но мыйкӧ дыра мысти АллаХ мӧдӧдіс пророк Мухаммедлы Аль-Бакар суралысь 217 аят, мый сетис позянлун тышкасьны запретнӧй тӧлысьӧ[5].
Исламскӧй правоведъяс (факихъяс) лыддьӧны, мый оз позь первойӧн заводитны военнӧй действиеяс запретнӧй тӧлысьяс дырйи, но позьӧ водзӧ нуӧдны да помавны найӧс, найӧ кӧ заводитчисны мӧд кадӧ. Запретыс оз уджав сэк, кор вӧрӧг пырис странаӧ агрессия могысь [6].
Вежон лунъяс
Вежон лунъяс[7]:
| Вежон лун | Араб ним | Транслитерация | Вежӧртас | Пасйӧд |
|---|---|---|---|---|
| Вежалун | يوم الأحد | Йаум аль-Ахад | медводдза лун | |
| Выльлун | يوم الإثنين | Йаум аль-Иснайн | мӧд лун | Видз лун. |
| Воторник | يوم الثلاثاء | Йаум ас-Суласа́‘ | коймӧд лун | |
| Середа | يوم الأربعاء | Йаум аль-Арби’а́‘ | нёльӧд лун | |
| Четверг | يوم الخميس | Йаум аль-Хами́с | витӧд лун | Видз лун. |
| Пекнича | يوم الجمعة | Йаум аль-Джум’а | чукӧртчан лун | Мусульманалӧн ӧтувъя быть колана юрбитан лун. Ислам странаясын тайӧ луныс лоӧ абу уджалан лунӧн. |
| Субӧта | يوم السبت | Йаум ас-Сабт | шойччан лун |
Пасйӧдъяс
- ↑ Азия и Африка сегодня Архивная копия от 10 рака тӧлысь 2022 на Wayback Machine Изд-во восточной лит-ры., 1992. С. 29.
- ↑ Климишин, 1990, с. 263—264.
- аль-Маида 5:2
- ат-Тавба 9:36
- аль-Бакара 2:217
- Ашхур аль-хурум // Исламский энциклопедический словарь. — М. : Ансар, 2007. — С. 125. — ISBN 978-5-98443-025-8.Шаблон:Свободно
- ↑ Климишин, 1990, с. 269.
Литература
- Климишин И. А. Это предписано кораном // Календарь и хронология. — Изд. 3. — М.: Наука. Гл. ред. физ.-мат. лит., 1990. — С. 259—275. — 478 с. — 105 000 экз. — ISBN 5-02-014354-5.
Ыстӧгъяс
- Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Мухаммад Таки Усмани «Исламские месяцы»
- Мусульманский календарь (по хиджре) на 2024 год.
- DateConverter — Перевод дат между исламским и григорианским календарями
- Конвертер дат европейского и мусульманского календарей (англ.)
- Веб-приложение «Creounity Машина Времени»: конвертирование дат из лунной хиджры в григорианский календарь и обратно, а также ещё 24 системы летоисчисления.
- Густерин П. О летоисчислении на Среднем Востоке / ЦентрАзия.